علیت جهان‌شناختی، عاملیت انسانی و اصول تعلیم و تربیت در دیدگاه غزالی

نوع مقاله : علمی ـ ترویجی (روانشناسی و روانشناسی تربیتی)

نویسندگان

1 استاد گروه مبانی فلسفی اجتماعی آموزش پرورش دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه وین

چکیده

 در این مقاله سعی شده است دیدگاه تربیتی غزالی در بستر رویکردهای جهان‌شناختی و انسان‌شناختی وی بررسی شود. در حوزه جهان‌شناسی، با این‏که غزالی روابط علت و معلولی را به نقد می‌کشد، رابطه علت و معلولی مقتدرانه و یگانه میان خدا و جهان را می‌پذیرد و حتی از آن جانبداری می‌کند. عاملیت انسان در دیدگاه وی زمانی مطرود است که استقلالی در عرض اراده خدا داشته باشد. متناسب با اقتدار یگانه خداوند بر جهان، غزالی هدف غایی تعلیم و تربیت را نزدیک‌شدن به خداوند می‌داند. اصول تعلیم و تربیت از نظر او آمیزه‌ای از تأثیر خداوند و تلاش انسآن‌هاست. اصل تفاوت‌های فردی نشان‌دهنده وضعیت‌های اولیه‌ای است که خداوند نهاده است. اصل تربیت منش به تلاش مربیان برای هموارکردن راه تربیت مربوط می‌شود و اصل عمل‌نگریِ خدامحورانه نشان از تلاش متربیان دارد. در نهایت، اصل مراقبت نفس هم بر تلاش متربیان و هم بر انتظار رحمت خداوند نظر دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

السببیة فی علم الکونیات، و فاعلیة الإنسان، و مبادئ التربیة و التعلیم من رؤیة الغزالی

چکیده [العربیة]

تهتم هذه المقالة بدراسة رؤیة الغزالی التربویة فی مجال المدخل القائم علی علم الکونیات و علی علم الإنسان (الکوزمولوجیا والأنثروبولوجیا). و فی هذا مجال یقبل الغزالی العلاقة السببیة القویة و المتفردة بین الله و عالم الکون و یدافع عنها، وذلک رغم نقده للعلاقات السببیة ورفضه للفاعلیة البشریة حیث تُعتبر الفاعلیة مستقلة جنبا إلی جنب مع مشیئة الله. و تبعا لرأیه فیما یتعلق بقدرة الله الواحدة علی عالم الکون، یعتقد الغزالی غایة التربیة و التعلیم هی التقرب إلی الله. و یعتبر مبادئ التربیة و التعلیم مزیجا من فاعلیة الله و اجتهاد البشر. بحیث تشیر الفوارق الشخصیة الی الخلقة الأولیة التی قدرها الله. و تتعلق قاعدة السلوک التربوی بجهود المربین لتعدیل سبل التربیة، کما یرمز المذهب العملی الإلهی إلی جهود المتلقین، و یشیر مبدأ مراقبة النفس إلی جهود المتلقین من جانب و إلی الأمل فی رحمة الله من جانب آخر.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الغزالی
  • السببیة
  • قاعدة السلوک التربوی
  • الفوارق الشخصیة
  • المذهب العملی الإلهی
  • مراقبة النفس