تبیین و نقد عاملیت اخلاقی در نظریه یادگیری شناختی اجتماعی

نوع مقاله : علمی ـ ترویجی (روانشناسی و روانشناسی تربیتی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی، دانشگاه خوارزمی

2 استادیار پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

چکیده

در میان قلمروهای مختلف تربیتی، اخلاق یکی ازبرجسته‎ترین حوزه‎هایی است که دال بر عاملیت انسان است؛ زیرا مسؤولیت و پاسخگویی انسان را در برابر انجام یا ترک عمل می‌طلبد. بر این اساس، چگونگی تربیت کارآمد در حوزه اخلاق در گرو داشتن تعریفی روشن از چیستی ظرفیت‎های عاملی انسان است. یکی از نظریه‎هایی که به عاملیت اخلاقی توجه کرده، نظریه یادگیری شناختی ـ اجتماعی آلبرت بندورا است. وی ظرفیت انسانی لازم برای عاملیت اخلاقی را مبتنی ‌بر حس هویت شخصی، خود تنظیمی رفتار و معیارهای فرد برای خود تجویزی می‎داند. در نظریه وی، انسان مقهور محیط نیست و با توانایی‎های شناختی خود، حلقه واسطی میان موجبیت‎های پیرامونی و رفتار اخلاقی‌اش می‌سازد. در این مقاله، چالش‎های مفهومی عاملیت اخلاقی از منظر تعارضات درونی  ِنظریه و ابهامات آن، با روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است. موارد مطرح ‌شده در این زمینه عبارت‌ است از: ابتنای معیارهای درونی اخلاقی فرد بر منبع بیرونی، غایت جامعه‌پذیری اخلاق در تعارض با عاملیت فردی، تعارض ادعای نگاه جامع‎نگر به اخلاق با کم ‌رنگ ‌بودن عناصر عاطفی در مدل عاملیت اخلاقی و تعارض مفاهیم علیّت و عاملیت اخلاقی. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

تبیین و نقد فاعلیة الأخلاق فی نظریة التعلم المعرفیة ـ الاجتماعیة

چکیده [العربیة]

یعدّ الأخلاق من أبرز المجالات التربویة الدالة علی فاعلیة الإنسان، إذ تقتضی مسؤولیة الإنسان فی ترک العمل أو فعله. و بناء علی ذلک فإن التوصل إلی منهج تربوی مؤثر فی مجال الأخلاق یعتمد علی التوصل إلی تعریف واضح لماهیة طاقات الإنسان الفاعلة. لذلک تعتبر نظریة آلبرت بندورا (نظریة التعلم المعرفیة الاجتماعیة) من النظریات المهتمة بفاعلیة الأخلاق.و یری أن الطاقات الإنسانیة اللازمة لفاعلیة الأخلاق مبتنیة علی أساس إحساس الهویة النفسیة، و التحکم الذاتی فی السلوک، و المعاییر الشخصیة للتوصیة الذاتیة. و إن الإنسان حسب هذه النظریة لیس طوع بیئته، بل یخلق بقدراته المعرفیة حلقة وصل بین الظروف المحیطة به و سلوکه. تمت فی هذه المقالة دراسة التحدیات المفهومیة لفاعلیة الأخلاق من منظور التناقضات الذاتیة فی النظریة و غموضها بالاستناد إلی منهج الدراسات الوصفی التحلیلی. و المواضیع المطروحة فی هذا المضمار عبارة عن: استناد المعاییر الداخلیة لفاعلیة الأخلاق لدی الشخص إلی مصدر خارجی، و غایة القبول الاجتماعی الأخلاقی و تناقضها مع الفاعلیة الشخصیة، تناقض ادعاء النظرة الشمولیة للأخلاق مع ضعف العناصر العاطفیة فی نموذج الفاعلیة الأخلاقیة، تناقض السببیة الأخلاقیة و الفاعلیة الأخلاقیة مفهوماً.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفاعلیة الأخلاقیة
  • آلبرت بندورا
  • نظریة التعلم المعرفی ـ الإجتماعی
  • المعاییر الذاتیة الأخلاقیة