تدوین الگوی منابع انگیزش اخلاقی در قرآن (‌بر اساس تفسیر المیزان)

وجدانی, فاطمه

doi:10.30497/edus.2016.61444

تدوین الگوی منابع انگیزش اخلاقی در قرآن (‌بر اساس تفسیر المیزان)

نویسنده

فاطمه وجدانی

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

10.30497/edus.2016.61444

چکیده

هدف از انجام این پژوهش، بررسی و تبیین نظام انگیزش اخلاقی در قرآن کریم و ارائه الگویی برای آن بر اساس کتاب تفسیرالمیزان است. روش انجام تحقیق، روش توصیفی ـ تحلیلی است و از شیوه استنتاج قیاسی برای پاسخگویی به سؤالات تحقیق بهره‌گیری شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش، بیانگر آن است که دست کم شش منبع انگیزشی برای اخلاق‌ورزی وجود دارد. در این الگو، «گرایشات فطری» به منزله انگیزه پایه و مبنایی برای اخلاق‌ورزی مطرح می‌شوند. مسیر تغییرات اصلی در انگیزش اخلاقی را می‌توان از «مقبولیت اجتماعی» به «آسایش اخروی» و سپس «محبت الهی» در نظر گرفت. طبیعتاً برای پیشرفت در هر مرحله، مشاهده و الهام گرفتن از «الگو»های متناسب، منبع انگیزشی مفیدی خواهد بود. همچنین، هر مرتبه از انگیزه‌ها و اعمال اخلاقی، به مرور بر اثر مداومت، «منش تقوایی» متناسب با خود را ایجاد می‌کند که آن هم به نوبه خود می‌تواند به عنوان یک منبع انگیزشی قدرتمند و مکمل وارد عمل شود.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24237396.1395.4.7.1.0

عنوان مقاله [English]

Developing a Model for Moral Motivation in Qur'an Based on Almizan

نویسنده [English]

Fatemeh Vojdani

Assistant professor of Shahid Beheshti University, faculty of theology and Religious Studies

چکیده [English]

The purpose of this study was to investigate and explain a moral motivational system in Quran and to provide a model based on Almizan. The research method was descriptive-analytical one. It was utilized syllogistic deduction method to answer to the research questions. The results indicated that there are at least six motivation sources for morality in the derived model. As such the "natural inclinations" is the fundemental motivation for morality. The moral motivation changes from "social acceptability" to "otherworldly comfort" and then, "love of God". To move through each level, observation of appropriate models and being inspired by them ”, are considered as useful sources of motivation. As a result of persistence, each level of moral motivation and actions gradually begings to develop its own appropriate "piety character", which in turn can serve as a powerful and complementary source of motivation.

کلیدواژه‌ها [English]

Holy Qur'an
moral motivation model
piety character
motivation sources
Almizan

عنوان مقاله [العربیة]

موجز تدوین نموذج مصدر الحوافز الأخلاقیة فی القرآن (حسب تفسیر المیزان)

چکیده [العربیة]

تستهدف المقالة هذه الی دراسة و تبیین نظام الحوافز الأخلاقیة فی القرآن الکریم وتدوین نمط لهذا النظام حسب تفسیر المیزان. وتم الاعتماد علی المنهج الوصفی ـ التحلیلی و منهج الاستنباط القیاسی للإجابة علی أسئلة البحث. وتشیر النتائج المستخلصة الی أن هناک 6 مصادر للحوافز الأخلاقیة علی الأقل. وفی هذا النمط تطرح «المیول الطبیعیة» باعتباره الحافز الأساسی والمبدئی للأخلاق. ویمکن الأخذ بالاعتبار مسیرة التغییرات الرئیسة للحوافز الأخلاقیة من «القبول الاجتماعی» الی «استقرار و راحة الآخرة» وثم الی «الحب الالهی»ـ وبالطبع للتقدم فی أی مرحلة ینبغی النظر الى «الأنماط» المناسبة والایحاء منها، مصدران ناجحان للحوافز الأخلاقیة. وکذلک تکوّن أی مرحلة من الحوافز والأعمال الأخلاقیة تدریجیا بسبب المثابرة، مثل «صفة التقوی» التی بدورها تفید کمصدر قوی ومکمل مناسب معها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

القرآن الکریم
نمط الحوافز الأخلاقیة
صفة التقوی
مصادر الدوافع
تفسیر المیزان

مراجع

قرآن[h1] کریم

آقاپیروز، علی؛ خدمتی، ابوطالب؛ شفیعی، عباس؛ بهشتی‌نژاد، سید محمود (1385)، مدیریت در اسلام، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم

اسکالمن، میشل (1387)، انسان اخلاقی، ترجمه محمدرضا جهانگیرزاده، پگاه حوزه، شماره 243، آبان 1387، صص14ـ23

اسماعیلی تاجیک، عزیزالله (۱۳۸۸)، تحلیل مبانی انگیزشی احساس دینی، ‌مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر، صص۷۵۰ـ۷۲۳، قم:‌ مؤسسه امام خمینی(ره)

اسماعیلی، رضا (1379)، بررسی اوضاع و ویژگی‌های فرهنگ عمومی اصفهان (گزارش تحقیق)، اصفهان: انتشارات اداره کل دبیرخانه فرهنگ عمومی اصفهان

بدار، لوک؛ دزیل، ژوزه؛ لامارش، لوک (‌۱۳۸۱)، روانشناسی اجتماعی، ترجمه حمزه گنجی، تهران: نشر ساوالان

بیات، فریبرز (1372)، تأثیر عام‌گرایی بر اخلاق، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فلسفه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی

توماس، ل (1384)، روانشناسی اخلاق، ترجمه منصور نصیری، مجموعه مقالات جستارهایی در روانشناسی اخلاق، قم: نشر معارف

دلاور، علی (1384)، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران: انتشارات رشد

رزاقی، هادی (1377)، انگیزش در اخلاق از دیدگاه قرآن کریم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)

ــــــــــــ (۱۳۸۸)، تأثیر بینش بر انگیزش در تربیت دینی و اخلاقی، در:‌ مجموعه مقالات تربیتی:‌ تربیت دینی،‌ اخلاقی و عاطفی، به کوشش عبدالرضا ضرابی، صص۱۸۷ـ۱۷۵، قم:‌ مؤسسه امام خمینی (ره)

رویایی، رمضانعلی؛ بیات، علی (1390)، آموزش اخلاق در حسابداری: بررسی تأثیر انگیزش اخلاقی بر

روی رفتار اخلاقی، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، شماره 9، فصل بهار، 1390، صص9ـ5

رهنمایی، سید احمد (‌۱۳۸۸)، پایه‌های روان‌شناختی تربیت دینی، در: ‌مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر، صص۸۱۰ـ۷۸۱، قم:‌ مؤسسه امام خمینی (ره)

سرمد، زهره؛ بازرگان، علی و حجازی، الهه (1376)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگاه

شریفی، حسن پاشا؛ شریفی، نسترن (1383)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات سخن

طالبی، ابوتراب (1380)، بررسی تعارض بین ارزش‌های اخلاقی مذهبی و کنش‌های اجتماعی دانش‌آموزان دبیرستان‌های مناطق 3 و 5 تهران، رساله دکتری در جامعه‌شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس

طباطبایی، محمد حسین (1374)، تفسیر المیزان، جلدهای 1، 3، 4، 5، 6، 7، 11، 12، 13، 14، 15، 17، 19و 20، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی

کلینی، محمد بن یعقوب (‌۱۳۶۵)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه

مصباح یزدی، محمد تقی (‌۱۳۸۷)، به سوی خودسازی، قم: موسسه مؤسسه امام خمینی(ره)

مهدوی‌نژاد، محمد حسین (1391)، تحلیلیفلسفیازمبانیانسان‌شناختیوانگیزشاخلاقی دراندیشهعلامهطباطبایی، حکمت صدرایی، پاییز و زمستان 1391، صص 108ـ95

وجدانی، فاطمه؛ ایمانی، محسن؛ اکبریان، رضا؛ صادق‌زاده قمصری، علیرضا (1391)، پایه‌های فطری اخلاق در نظریه علامه طباطبایی (ره) و اصول تربیتی مبتنی بر آن، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیستم، دوره جدید، شماره 15، صص 37ـ9

Bailey, C. D.; Thoma, S. J. (2010),» Revitalizing Accounting Ethics Research in the Neo-Kohlbergian Framework: Putting the DIT into Perspective«, Behavioral Research inAccounting, Vol. 22, No. 2, pp. 1-26

Blasi, A. (1980), »Bridging moral cognition and moral action: A critical review of the literature«, Psychological Bulletin, 88, pp. 1-45

Hardy, S. A. (2006), »Identity, Reasoning, and Emotion: An Empirical Comparison of Three Sources of Moral Motivation«, Motiv Emot, 30, 207-215

Noddings, N. (1995), Philosophy of Education, Corolado: Westview Press

ــــــــــــ (1992), The Challenge to Care in Schools, New York: Teachers College Press

Thoma, S. J. (1994), Moral judgment and moral action. In: J. R. Rest & D. Narvaez (Eds), Moral development in the professions: Psychology and applied ethics (pp. 199-212). Hillsdale, NJ: Erlbaum

Weisbrod, E. (2009), »The role of affect and tolerance of ambiguity in ethical decision making«, Journal ofAdvances in Accounting, incorporating Advances in International Accounting, 25, pp 57-63