مطالعه مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی اسلامی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش

نویسندگان

1 استادیار برنامه‏ ریزی درسی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق (ع) پردیس خواهران، تهران، ایران

3 دانش ‏آموخته کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه امام صادق (ع) پردیس خواهران، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، مطالعه مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی ـ اسلامی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. پژوهش از نوع ترکیبی اکتشافی ـ طبقه‌ای و تهیه شده با هر دو روش کمی و کیفی است. جامعه آماری پژوهش نیز مجموعه آیات و روایات و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. مؤلفه­ های سرمایه اجتماعی در بخش کیفی، با روش تحلیل متن قیاسی ـ استقرایی و در قالب مدل سه‌بعدی شناختی، رابطه­ ای و ساختاری از پژوهش ­های پیشین و منابع اسلامی (آیات و روایات)، احصاء و زیر مؤلفه ­های هر یک استخراج شده است. در بخش کمی نیز از چارچوب تحلیل محتوای کرایپندروف (2004)، برای تحلیل محتوای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از نظر میزان توجه سند به مؤلفه ­های سرمایه اجتماعی اسلامی استفاده شده است؛ بدین منظور با تخصیص کد به هر مقوله استخراج شده در بخش کیفی و تحلیل محتوا، فراوانی‌های هر مقوله در هفت فصل سند به صورت تمام شماری، ثبت شده است. بر اساس یافته­ های پژوهش، وجود رهبری اسلامی در رأس امور و رابطه داشتن اعضای جامعه و سازمان بر مبنای اخوت برای تقویت بعد ساختاری سرمایه اجتماعی اسلامی در سازمان و جامعه، ضروری به نظر می‌رسد. عنصر محوری در بعد شناختی، مسئله اعتماد است که هم باید میان رهبر و اعضاء و هم میان اعضای جامعه تعمیق داده شود. همچنین برای تحکیم بعد رابطه­ ای، بر تقویت هنجارهای دینی و حذف ناهنجاری­ ها که در اصطلاح دینی «معروف» و «منکر» نامیده می­ شود، تأکید شده است. یافته ­های مطالعه در بخش کمی نیز حاکی از آن است که در سند تحول، 49% به بعد ساختاری، 22% به بعد شناختی و 29% به بعد رابطه­ ای پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

دراسة مقومات الرصید الاجتماعی ـ الاسلامی ‌فی‌ وثیقة‌ التغییر الجذری لنظام التربیة و التعلیم

چکیده [العربیة]

یهدف هذا البحث الی دراسة مقومات الرصید الاجتماعی‌الاسلامی ‌فی‌ وثیقة التغییر الجذری ‌لنظام التربیة والتعلیم. وقد تم استخدام منهج الاتجاه المدمج و الاستکشافی فی‌البحث، ویتکوّن المجتمع الاحصائی من الآیات والروایات ووثیقة التغییر الجذری ‌لنطام التربیة والتعلیم. وفی القسم النوعی‌ تمت دراسة مقومات الرصید الاجتماعی ‌فی ‌إطار نموذج ذو ثلاثی‌ الأبعاد المعرفی والارتباطی والبنیوی ‌برؤیة‌ التحلیل القیاسی الاستقرائی ‌للنص فی‌الدراسات السابقة والمصادر الاسلامیة (الآیات والروایات) واستخراج مقوماتها الفرعیة.

وفی القسم الکمّی تم استخدام إطار تحلیل المحتوی لکمبرلی.أ. نیوندورف (۲۰۰۴) لتحلیل محتوی وثیقة التغییر الجذری لنظام التعلیم والتربیة من حیث اهتمام الوثیقة بمقومات الرصید الاجتماعی الاسلامی. فتم تشفیر المقولات المستخرجة فی القسم النوعی وتسجیلها طبق هذه المقولات فی الفصول السبعة للوثیقة من خلال عملیة الإحصاء. وتشیر النتائج المستخلصة‌ الی أن القیادة الاسلامیة العلیا للمجتمع والعلاقات القائمة علی الأخوة بین أعضاء المجتمع والمنظمة أمران ضروریان لتعزیز بنیة الرصید الاجتماعی الاسلامی فی المنظمة والمجتمع.

وأما فی البعد المعرفی کان العنصر الأساسی هو الاعتماد الذی ینبغی ترسیخه بین القائد والأعضاء وبین أعضاء المجتمع. کذلک یؤکد علی تعزیز الأنماط الدینیة وحذف المعاییر غیر النمطیة والتی تسمی بـ «المعروف» و«المنکر» کمصطلحین دینیین وفی ‌القسم الکمّی أشارت النتائج أن فی هذه الوثیقة تطرقت الی البعد البنیوی بنسبة ۴۹ ٪ و الی البعد المعرفی بنسبة ۲۲٪ والی البعد الارتباطی بنسبة ۲۹٪.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الرصید الاجتماعی
  • النموذج الثلاثی الأبعاد للرصید الاجتماعی
  • ‌الرصید الاجتماعی الاسلامی
  • وثیقة التغییر الجذری
قرآن کریم. ترجمه مکارم شیرازی.
ابن بابویه، ‏م. (1362). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
ابن شعبه حرانى،‏ ح. (1404هـ). تحف العقول عن آل الرسول6. ‏قم: جامعه مدرسین‏.
ابن‌منظور، م. (1414 ه‍ـ‌). لسان العرب.‌ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر‌.
ابوالحسن تنهایی، ح  و حضرتی صومعه، ز. (1388). بررسی نظری پژوهش‌های سرمایه اجتماعی در جامعه ایران.  فصلنامهعلومرفتاری، 1 (1)، 59ـ29.
ابوالمعالی، خ. (1391). پژوهش کیفی از نظریه تا عمل. تهران: علم.
اختر محققی، م. (1385). سرمایه اجتماعی. تهران: مهدی اختر محققی.
اصفهانى، ر. (1412 ه‍ـ ‌). ‌ مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار العلم ـ الدار الشامیه‌.
الآمدی التمیمی، ع. (1407هـ). غررالحکم و دررالکلم. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
پاینده‏، ا. (1385). نهجالفصاحه مجموعه کلمات قصار حضرت رسول6. قم‏: اندیشه هادی‏.
پیراهری، ن. (1388). سرمایه اجتماعی در نظریات جدید. پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، 3 (3)، 75ـ53.
حر عاملی، م. (1401 هـ). وسائل الشیعه. تهران: مکتبة الاسلامیه. ج 8.
حکیمى، م‏ر.؛ حکیمى، م. و حکیمى‏، ع. (1380). الحیاه. ترجمه احمد آرام‏. تهران‏: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏.
دشتی، م. (1385). نهج‌البلاغه فارسی ـ عربی. قم: نور مطاف.
دوست‌محمدی، ا. (1387). نقش اجتماع و نظریه سرمایه اجتماعی. مجله رشد علوم اجتماعی، 12 (2)، 25ـ15.
دهقانی، م. و امین خندقی، م. (1390). تحلیلی بر وضعیت موجود طراحی برنامه درسی تربیت اجتماعی دوره راهنمایی بر مبنای تحلیل محتوای کتاب­های درسی و اسناد مرتبط برنامه درسی. پژوهش­هایبرنامهدرسی، 1(2)،176ـ131.
دیلمی، ح. (1377). ‏ ارشاد القلوب. ترجمه سید عبدالحسین رضائى. تهران‏: اسلامیه‏.
دیهیم، ر. (2015). بهره­ورینیرویکاربا استفادهازسرمایهاجتماعی. چهارمین کنفرانس ملی مدیریت و حسابداری. دانشگاه شهید بهشتی.
رابینز، ا. (1393). رفتار سازمانی ـ مفاهیم، نظریه‌ها و کاربردها: فرد. مترجم: سید محمد اعرابی، علی پارساییان. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی. ج1.  
ردادی، م. (1389)، منابع قدرت نرم: سرمایه اجتماعی در اسلام. تهران: دانشگاه امام صادق7.
رنانی، م.؛ دلیری، ح. و مؤیدفر، ر. (1388). نقش منابع هویت و معرفت در تشکیل سرمایه اجتماعی در میان دانشجویان دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان. فصلنامهرفاهاجتماعی، 10(38)، 132ـ110.
سرگزی، ح. و محمدی‌آریا، ع. (1392). رابطه سرمایه اجتماعی با فرهنگ سازمانی در مراکز آموزش عالی استان گلستان. فصلنامه رفاه اجتماعی. 14 (55). 68 ـ 55.
سید نورانی، م.؛ سجادی، م.؛ فروزان، ف. و جهانگرد، ف. (1393). بررسی نقش آموزش در ایجاد سرمایه اجتماعی در ایران. فصلنامه پژوهش­های رشد و توسعه اقتصادی، 5 (20)، 40ـ30.
شاه‌آبادی، م. (1360). شذرات المعارف. تهران: نهضت زنان مسلمان.
صالحی امیری، ر. و عظیمی دولت‌آبادی، ا. (1388). آموزش و پرورش و انسجام اجتماعی. رشد آموزش علوماجتماعی. 13 (44)، 17ـ7.
طباطبایی، م. (1374). تفسیر المیزان.‏ ترجمه: موسوى همدانى، سید محمد باقر. قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
طریحى، ف. (1416 ه‍ـ). مجمع البحرین. تهران: کتاب‌فروشى مرتضوی.
عبدالرحمانی، ر. (1384). سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی. فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی، 9 (2)، 19ـ11.
عزیزیانی‌فر، ج. و قاسمی، ز. (1385). بررسی تئوریک سرمایه اجتماعی و تبیین مؤلفه­های کارکردی آن.  فصلنامه زریبار، 11 (64)، 76ـ51.
فاضلی کبریا، ح. و دلشاد تهرانی، م. (1391). سرمایه اجتماعی در نهج‌البلاغه با رویکرد مدیریتی. تهران: دانشگاه امام صادق7.
قرائتى، م. ‏(1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏.
قرشى، ع. (1370). قاموس قرآن.‌ تهران: دار الکتب الإسلامیه.‌
کاظم‌زاده بیطالی، م. و قاسم‌زاده علیشاهی، ا. (1392). تبیین نقش و میزان تأثیر سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی و آموزش اثربخش. فصلنامه رفتار سازمانی در آموزش و پرورش، 1 (2)، 46ـ25.
مقیمی، م. و رمضان، م. (1390). مدیریت دانش و فناوری اطلاعات. تهران: راه دان.
کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نی.
کلینى، م. (1362). ‏الکافی‏. تهران‏: اسلامیه‏.
کوهکن، ع. (1387). مؤلفه­های سرمایه اجتماعی اسلامی. مجله راهبرد یاس. 17 (87)، 141ـ124.
گال، م.؛ بورگ، و. و گال، ج. (1386). روش­های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی. ترجمه احمدرضا نصر و همکاران. تهران: سمت و دانشگاه شهید بهشتی.
مجلسی، م. (1403 هـ). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
محمدی ری‌شهری، م. (1388). میزان الحکمه. ترجمه حمیدرضا شیخی. قم: دارلحدیث.
مکارم شیرازى، ن. (1374).  تفسیر نمونه.‏ تهران‏: دار الکتب الإسلامیه.
میریان، ف. و صمدانیان، م. (1388). هنجارهای اجتماعی از دیدگاه نهج­البلاغه. مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، 41 (3/82)، 158ـ127.
هرسی، پ. و بلانچارد، ک. (1392). مدیریت رفتار سازمانی کاربرد منابع انسانی. ترجمه: علی علاقه­بند. تهران: امیرکبیر.
واسطى، ز.؛ حنفى، م. و حسینى. م. (1414هـ). تاج العروس من جواهر القاموس.‌ بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.‌
Anderson, J. B. (2006). Social Capital and student Learning, Empirical Results from Latin American Primary Schools, University of San Diego.
Berends, M. & Mokher, C. & Zottola, G. (2008). How Social Capital Varies among Charter Schools: Examining Relationships to Academic Rigor, Homework and Engagement from Students’ Perspectives, New York, Vanderbilt University, Department of Education's Institute of Education Sciences.
Bradley, J. (2004). Social capital in a tolerant society? a response to treasurer Costello’s presentation to the Sydney Institute. International Journal of Sociology and Social Policy, 24 (1/2), 1 – 20.
Dennis, A. I. & Wixom, B. H. & Roth, R. M. (2012). SYSTEM ANALYSIS AND DESIGN. Printed in the United States of America.
Elliott, S. N. & Clifford, M. (2014). Principal assessment: Leadership behaviors knownto influence schools and the learning of all students. Florida: Arizona State University, CEEDAR Document No. LS-5
Gilbert, L. (2009). Analyzing the dark side of social capital: Organiaed Crime in Russia. A chapter in: Social capital and peace-building (pp.57-74), Ed. by Michaelene Cox, London: Routledge.
Kwok-Kuen, T. (2010). School Social Capital and School Effectiveness. Education Journal, 37(1–2), 119–136.
Leana, C. R. & Van Burren, H. J. (1999). Organizational Social Capital and Employment Proactives. Academy of management reviews.
Ralph, C & Jenny, O (2005), What is Social Capital and how might it be used in Scotland’s Schools? George Washington University, 38(4), doi.org/10.1177/0899764009333956
Schneider, J. A. (2009). Organizational social capital and nonprofits Nonprofit and Voluntary Sector. Quartely, 38(4), 643-662.