ساخت و اصلاح شخصیت اخلاقی و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه شهید مطهری

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد اخلاق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 استادیار گروه معارف دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، ساخت و اصلاح شخصیت اخلاقی و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه شهید مطهری بود. اخلاق ازجمله مهم‌ترین ابعاد شخصیت انسان است و موضوع «شخصیت اخلاقی»، زیرشاخه‌ای از مباحث مطرح در روان­شناسی اخلاق به‌حساب می‌آید. مسئله مهم در این باره از این سؤالات آغاز می‌شود که آیا شخصیت اخلاقی، از قبل تولد شکل گرفته و به‌صورت طبیعی در نهاد انسان قرار دارد یا اکتسابی است؟ اگر شکل‌دهی به آن اکتسابی است، چه عواملی در شکل ­گیری و اصلاح آن مؤثر است؟ و اگر شخصیت اخلاقی به دلایلی دچار انحراف شد، آیا امکان اصلاح در آن وجود دارد؟ باتوجه به سؤالات مطروحه، این پژوهش درصدد است پس از بررسی دیدگاه شهید مطهری پاسخی برای این مسائل بیابد. روش انجام پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی  و با استفاده از روش تحلیل متن صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که برخلاف برخی از فلاسفه غربی که رویکردی تک‌بعدی نسبت به این موضوع دارند، شهید مطهری اندیشمندی جامع‌نگر بوده و بینشی وسیع و همه‌جانبه نسبت به مسائل دارد. وی علاوه بر پذیرش موضوع ساخت و اصلاح شخصیت اخلاقی، همچنین آن را متأثر از عوامل گوناگونی نظیر سن، والدین، تهذیب نفس، وجدان، حکمت، ایمان، الگوپذیری و اختیار می­ داند. ازاین ­رو می­ توان ادعا کرد که دیدگاه او در ارتباط با این موضوع از جامعیت ویژه ­ای برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


ارسطو. (1385). نیکوماخوس (محمدحسن لطفی مترجم). تهران: طرح نو.
خزاعی، ز. (1394). معرفت­شناسی فضیلت. تهران: سمت.
رحمان‌پور، م. (1386). درآمدی بر تعلیم و تربیت و مبانی آن از دیدگاه غزالی. دوفصلنامه تربیت اسلامی. 2(4)، 217ـ193.
علیا، م. (۱۳۹۱). فرهنگ توصیفی فلسفه اخلاق. تهران: هرمس.
فروم، ا. (1370). انسان براى خویشتن پژوهشی در روانشناسی اخلاق (اکبر تبریزی مترجم). تهران: بهجت.
گمپرتس، ت. (1376). متفکران یونانی (محمدحسن لطفی مترجم). ج 3. تهران: خوارزمی.
مایلى، ر. (1373). تحول و پدیدآیى شخصیت (محمود منصور مترجم). تهران: دانشگاه تهران.
مطهری، م. (1377). اخلاق جنسی. مجموعه آثار. ج 19. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).  اسلام و نیازهای زمان. مجموعه آثار. ج 21. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).اصول فلسفه و روش رئالیسم. مجموعه آثار. ج 6. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). انسان در قرآن. مجموعه آثار. ج 2. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). انسان کامل. مجموعه آثار. ج 23. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).انسان و ایمان. مجموعه آثار. ج 2. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). بیست گفتار. مجموعه آثار. ج 23. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).تعلیم و تربیت در اسلام. مجموعه آثار. ج 22. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). جاذبه و دافعه حضرت علی (ع). مجموعه آثار. ج 16. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).جهاد. مجموعه آثار. ج 20. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). حکمت عملی. مجموعه آثار. ج 22. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).حکمت­ها و اندرزها. مجموعه آثار. ج 22. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).زندگی جاوید یا حیات اخروی. مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). فلسفه اخلاق. مجموعه آثار. ج 22. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). فلسفه تاریخ. مجموعه آثار. ج 15. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).مسئله شناخت. مجموعه آثار. ج 13. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).مقاله نهم. مجموعه آثار. ج 8. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).نبرد حق و باطل. ج 4. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377). نقدی بر مارکسیسم. مجموعه آثار. ج 13. قم: صدرا.
مطهری، م. (1377).وحی و نبوت. مجموعه آثار. ج 2. قم: صدرا
موسوی اصل، م. و همکاران. (۱۳۹۵). روان شناسی اخلاق. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
هاشمی، ف. (1389). تحلیلی بر تربیت اخلاقی از دیدگاه فارابی. دوفصلنامه معرفت اخلاقی، 2(4)، 114ـ95.
Battaly, H. (2016). Developing Virtue and Rehabilitating Vice:Worries about Self-Cultivation and Self-Reform. California State University Fullerton. In the Journal of Moral Education,45 (2), 207-222.