تربیت معنوی و بایسته‌های معنویت‌گرایی در بینش، مَنِش و کُنِش رضوی (ع)

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

دانشجوی دکتری فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تبیین رویکرد تربیتی امام رضا (ع) در عرصه معنویت دینی و بایسته­ های معنویت ­گرایی در نگرگاه ایشان بود. در این نوشتار ضمن تعریف مفاهیم نظری پژوهش (معنویت، معنویت دینی و تربیت معنوی)، نخست بنیادهای تربیت معنوی با نگرش دینی را مشخص کردیم. مهم­ترین بنیادهای تربیت معنوی در بستر فرهنگی رضوی، وجود امر قدسی / خداوند، وجود روح و وجود فراطبیعت (جهان‌های برزخ و آخرت و عدم بسندگی و دلبستگی به جهان ماده) هستند. روش پژوهش در این مقاله، تحلیل محتوا بود و رویکرد قیاسی را ملاک مصداق­یابی قرار دادیم. جامعه مخاطب، منابع روایی معتبر شیعی به‌گونه عام و روایات وارده از امام رضا (ع) به‌طور خاص بود که به بررسی درآمد. افزون بر این، اسنادی که به طرح و تبیین بایسته­های معنویت دینی پرداخته ­اند، مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ­های پژوهش، شیوه ­های تربیت معنوی رضوی بودند که در چهار مورد کلی دسته­بندی شده و برخی از آن‌ها به موارد جزئی­تر تقسیم شدند: 1ـ خداباوری / خداگرایی (که دربردارنده مقوله­های بینش­محور و کُنش­محور است)، 2ـ خوش‌بینی و مثبت­ اندیشی (مشتمل بر شیوه‌های خالق­محور و مخلوق­ محور)، 3ـ افزایش آستانه تاب­ آوری دربرابر تلخ­ کامی­ ها 4ـ کم­ توجهی به دنیا. نتیجه ­ای که در این مقاله به‌دست آمد، انحصار حصول آرامش پایدار روحی در بستر معنویت دینی ازطریق توجه حداکثری به امر قدسی و فراطبیعی، کاربست عقلانیت دینی و استدلال­گرایی، دیانت و پایبندی به آموزه ­ها و دستورکارهای شرعی در زیست دنیوی است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم (ناصر مکارم شیرازی مترجم).
نهج­البلاغه. (1383). (محمد دشتی مترجم). قم: طلوع مهر.
آمدی، ع. (1407). غررالحکم و دررالکلم. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
ابوالقاسمی، م. (1393). عوامل بازدارنده سلامت معنوی. تاریخ پزشکی، 21، 233-211.
اخوان ارمکی، م. و نعلچی، م. (1393). سبک زندگی معنوی امام رضا (ع)؛ الگویی برای آرامش روانی. فرهنگ رضوی، 7، 179-145.
اشعری، ز.؛ باقری، خ. و حسینی، ا. (1391). بررسی مفهوم، اصول و روش­های تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی. دوفصلنامه تربیت اسلامی، 5، 112-89.
باغگلی، ح.؛ شعبانی ورکی، ب.؛ غفاری، ا. و نهاوندی، ع. (1391). نقد مفهوم معنویت در تربیت معنوی معاصر، معنویت دینی و نوپدید: تشابه ذاتی یا اشتراک لفظی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 16، 115-89.
پروا، م. (1380). روان­شناسی یکتاپرستی یا فانوس رستگاری. تهران: بی­جا.
حرانی، ا. (1367). تحف­العقول (احمد جنتی عطائی مترجم). تهران: امیرکبیر.
حر عاملی، م. (1409). وسائل الشیعه. قم: آل­البیت.
حکیمی، م. (1388). فرازهایی از سخنان امام رضا (ع). ج ۱. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
دین­پرست، م. (1383). سید حسین نصر دلباخته معنویت. تهران: کویر.
رخشاد، م. (1384). در محضر علامه طباطبایی. قم: سماء قلم.
سلحشوری، ا. (1390). حدود و ثغور تربیت اخلاقی، تربیت معنوی و تربیت دینی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 2، 56-41.
شلدراک، ف. (1380). معنویت و الهیات (حسن قنبری مترجم). هفت آسمان، 9 و 10، 272-243.
صدوق، م. (1404). عیون اخبار الرضا. بیروت: الأعلمی.
صدوق، م.  (1407). الامالی. قم: البعثه.
طباطبایی، م. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، ا. (1364). مشکاة الانوار فی غرر الاخبار (سیدعبدالحسین رضایی نیشابوری مترجم). مشهد: طوس.
غزالی، م. (1351). احیاءعلومالدین (مؤیدالدین محمد خوارزمی مترجم). به کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی فرهنگی.
فردانش، ه. (1387). طبقه­بندی الگوهای طراحی سازنده­گرا براساس رویکردهای یادگیری و تدریس. مطالعات تربیتی و روان­شناسی، 2، 21-5. 
کلینی، م. (1381). اصول کافی (لطیف و سعید راشدی مترجم). قم: اجود.
مجلسی، م. (1403)، بحارالأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الأطهار. بیروت: الوفاء. دار احیاء التراث العربی. 
محمدی، ع. (1390). نقد نظریه تباین دین و معنویت. معرفت کلامی، 3، 136-115.
مؤمنی‌راد، ا.؛ علی­آبادی، خ.؛ فردانش، ه. و مزینی، ن. (1392). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج. اندازه­گیری تربیتی، 14، 222-187.
میرعرب، ف. (1392). تربیت اعتقادی و معنوی با نگاهی قرآنی. قم: بوستان کتاب.
نصر، ح. (1378)، معنویت و علم؛ هم­گرایی یا واگرایی (فروزان راسخی مترجم). نقد و نظر، 19 و 20، 87-74.
نصر، ح. (1386). جنبش­های معنویت­گرا: تصویر دیروز و چشم­انداز فردا (منوچهر دین­پرست مترجم). اخبار ادیان، 22، 62-57.