آثار و پیامدهای حسد در تعاملات فردی و اجتماعی در آموزه‏ های قرآنی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، ایران.

2 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، مفهوم‏شناسی حسد در قرآن و بررسی خاستگاه و پیامدهای آن در بعد فردی و اجتماعی و ارائه راهکارهای تربیتی است. پژوهش حاضر با رویکردی کیفی و بهره‏گیری از داده‏های کتابخانه‏ای و روش تحلیلی ـ استنتاجی انجام شده و جامعه پژوهش آن شامل تمامی آیات قرآنی مرتبط با موضوع پژوهش و سایر اسناد مرتبط در قالب کتاب و مقاله است. روش نمونه‏گیری از نوع هدفمند است و یافته‏ها حکایت از آن دارد که حسد ناشی از ضعف ایمان و سستی در اعتقادات است و حب دنیا از مهم‌ترین عوامل زمینه‏ساز حسد به‌حساب می‌آید. در تعاملات انسانی، گاه تمایزات فردی و گروهی، تبعیض میان افراد و گاه کمال‏طلبی انسان، او را به ورطه خود‏خواهی و دنیا‏طلبی می‏افکند که باعث می‏شود در تعاملات اجتماعی به‌دلیل برتری‏جویی و رقابت‏های مادی، به داشته‏ها و برخورداری‏های دیگران حسادت بورزد. ازجمله آثار و پیامدهای فردی حسد، سلب آرامش روحی و روانی، تضعیف ایمان و اعتقادات توحیدی از انسان و رضایت نداشتن از وضعیت موجود خود، قانع نبودن به داشته‏ها و شکرگزاری نکردن از خداوند است. در تعاملات اجتماعی نیز حسادت ممکن است همچون حلقه اولیه یک زنجیره‏ای از رذایل، پیدایش رذایل دیگر ازجمله خشم و غضب، خصومت و دشمنی، کینه‏ورزی و بخل‏ورزی را در وجود انسان باعث شود. همچنین از دست رفتن حرمت و کرامت انسان از دیگر پیامدهای حسد در تعاملات اجتماعی است. جلوگیری از برانگیختن خشم افراد، پرهیز از بخل‏ورزی، پرهیز از خصومت، دشمنی و کینه‏توزی، نداشتن تفاخر و ابراز نکردن توانمندی‏ها، کنترل حب دنیا، توجه به استعدادها و علایق خاص افراد، زمینه‏سازی احساس حرمت و کرامت، توزیع متناسب محبت، زمینه‏سازی روحیه شکرگزاری، آگاهی‏بخشی و ایجاد بینش الهی، الگوپردازی و تقویت ایمان متربیان از راهکارهای تربیتی پژوهش حاضر به‌شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن مجید (1397). (حسین انصاریان، مترجم).
نهج البلاغه (1392). (محمد دشتی، مترجم) (چاپ 10). قم: موعود اسلام.
عهد عتیق (1393). کتابهای شریعت، یا تورات براساس کتاب مقدس اورشلیم (پیروز سیار) (جلد 1). تهران: هرمس.
عهد عتیق (1397). کتابهای تاریخ براساس کتاب مقدس اورشلیم (پیروز سیار) (جلد 2). تهران: نشر نی.
ابن‎عاشور، محمدطاهر (1997م). التحریر و التنویر. تونس: دار سحنون.
ابن‏منظور، محمد (1414ق). لسان العرب (طبع 3). بیروت: دار صادر.
ابو‏حیان، محمد بن یوسف (1420ق). البحر المحیط فى التفسیر. بیروت: دار الفکر.
باقری، خسرو (1395). درآمدی بر فلسفۀ تعلیم­و‏تربیت جمهوری اسلامی ایران: اهداف، مبانی و اصول (جلد 1) (چاپ 3). تهران: علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو؛ توسلی، طیبه؛ و سجادیه، نرگس (1389). رویکردها و روش‏های پژوهش در فلسفۀ تعلیم­وتربیت. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بحرانى، سید هاشم (1416ق). البرهان فى تفسیر القرآن (قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، محقق) (چاپ 1). تهران: بنیاد بعثت.
بیرجندی، زهرا؛ قطبی، ثریا؛ و شعیری، محمدرضا (1397). شناسایی مفهوم و ابعاد حسادت در قرآن و حدیث، و مقایسۀ آن با روان‏شناسی حسادت. دوفصلنامۀ روان‏شناسی بالینی و شخصیت، 2(32)، 249-266.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل (محمد عبدالرحمان المرعشلى، محقق) (چاپ 1). بیروت: دار احیاء.
بهپور، الهام؛ و ساجدی، مریم (1396). بررسی حسد و پیامدهای آن ازمنظر مدیریت اسلامی و مطالعات نوین مدیریتی. دومین کنگرۀ بین‏المللی علوم اسلامی. تهران.
پورامینی، محمدباقر (1391). سبک زندگی: منشور زندگی در منظر امام رضا (ع) (چاپ 2). مشهد: آستان قدس رضوی.
تهرانی، مجتبی (1387). اخلاق اللهی: آفات زبان (جلد 4) (چاپ 9). تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
تهرانی، مجتبی (1395). اخلاق اللهی: مباحث قوۀ غضبیه (جلد 7) (چاپ 1). تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
جعفر بن محمد، امام ششم علیه‌السلام‏ (1400ق). مصباح الشریعة (چاپ 1). بیروت: اعلمی.
جمشیدیان، اکرم (1388). جلوه‏هایی از اخلاق در قرآن. ماهنامۀ پیام زن، (209)، 90-91.
جوهری، ابونصر (1404ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم.
حسینی‏زاده، سید علی؛ و مشایخی، شهاب­الدین (1393). روش‏های تربیتی در قرآن (جلد 2). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
داودی، محمد؛ و حسینی‏زاده، سید علی (1398). سیرۀ تربیتی پیامبر (ص) و اهل­بیت (ع) (چاپ 12). تهران: سمت.
ذوالفقاری، شهاب­الدین؛ نجاریان، زکیه؛ و نجاریان، بتول (1393). راهکارهای درمان حسادت ازدیدگاه اسلام و روان‏شناسی. معرفت، 23(205)، 99-114.
راغب، حسین (1383). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن (سید غلام­رضا خسروی حسینی، مترجم) (چاپ 4). تهران: مرتضوی (نشر اثر اصلی: 1412ق).
زمخشرى، محمود (1407ق). الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار‏ الکتاب العربی.
زیبایی‏نژاد، مریم (1391). بیماری‌های دل و روش بهبود آن ازمنظر قرآن و ادبیات عرفانی. نشریۀ عرفان اسلامی، 32، 83.
سعدی شیرازی، مصلح­الدین (1386). کلیات سعدی (محمد‏علی فروغی، مصحح) (چاپ 1). مشهد: بِه‏نشر.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فى تفسیر القرآن (سید محمد‏باقر موسوى همدانى، مترجم) (چاپ 5). قم: انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن‏. قم: انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرسی، فضل (1360). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (چاپ 1). تهران: فراهانی.
طبرسی، فضل‏ (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمد (1420ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار‏ المعرفة.
طوسی، نصیرالدین (1356). اخلاق ناصری (مجتبی مینوی و علی­رضا حیدری، مصحح). تهران: خوارزمی.
عروسى حویزى، عبدعلی (1415ق). تفسیر نور الثقلین (چاپ 4). قم: اسماعیلیان.
علی‏محمدی، مجید؛ و جلیلی راد، سید احمد (1392). تأثیر بخل بر سبک زندگی فردی- اجتماعی و شیوه‏های درمان آن. پیوند، (411)، 44-46.
غزّالی، محمد (1384). کیمیای سعادت (چاپ 2). به­اهتمام پروین قاسمی. تهران: پیمان.
فخرالدین رازى، محمد (1420ق). مفاتیح الغیب‏ (چاپ 3). بیروت‏: دار ‏احیاء‏.
فراء، یحیی (بی‏تا). معانى القرآن (احمد یوسف نجاتى، محمدعلى نجار و عبدالفتاح اسماعیل شلبى، محققان) (چاپ 1). مصر: دار المصریة.
فلسفی، محمدتقی (1354). گفتار اخلاقی: اخلاق ازنظر همزیستی و ارزش‏های انسانی (جلد 1). تهران: معارف اسلامی.
فیومى، احمد (1414ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعی (چاپ 2). قم: دار الهجرة.
قرائتی، محسن (1387). تفسیر نور (جلد 10) (ویراست 2). تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرطبى، محمد (1364). الجامع لأحکام القرآن‏ (چاپ 1). تهران‏: ناصرخسرو.
کامرانیان، عباس­علی (1395). نکته‌های قرآنی دربارۀ حسود و حسادت (چاپ 1). تهران: نور قرآن و اهل­بیت (ع).
کریمی، عبدالعظیم (1394). تزکیه به‌مثابۀ تربیت سلبی دربرابر تدسیه به‌مثابۀ تربیت ایجابی. دوفصلنامۀ تربیت اسلامی، 10(21)، 101-121.
کلینی، محمد (1351). خلاصه‏ای از اصول کافی (علی‌اصغر خسروی شبستری، مترجم). تهران: خرمی.
کلینى، محمد (1407ق). کافی (على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، محققان) (چاپ 4). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کومبز، جرالد؛ و دنیلز، لو روی بی. (1394). پژوهش فلسفی: تحلیل مفهومی (خسرو باقری، مترجم). در: ادموند سی. شورت. روش‏شناسی مطالعات برنامۀ درسی (محمود مهرمحمدی و همکاران، مترجمان). تهران: سمت.
کیمیایی، مسعود (1393). حسد بر زندگی عین‌القضاة (چاپ 3). تهران: ثالث.
مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم­وتربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران (1390). تهران: دبیرخانۀ شورای عالی آموزش­وپرورش.
مجلسى، محمدباقر (‏1403ق). بحار الأنوار (چاپ 2) (جمعى از محققان، مصححان)‏. بیروت: دار إحیاء.
مقدسى، مطهر (1374). آفرینش و تاریخ (محمدرضا شفیعى کدکنى، مترجم) (چاپ 1). تهران: آگه.
مطهری، مرتضی (1385). حکمت‏ها و اندرزها (جلد 1) (چاپ 20). تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مولوی، جلال­الدین (1389). مثنوی معنوی (چاپ 1) (مطابق نسخۀ رینولد الین نیکلسون و با مقدمۀ استاد فروزانفر). تهران: سلسلۀ مهر.
نراقی، احمد (1391). معراج السعادة. قم: آیین دانش.
Eisner, W. E. (1994). The Educational Imagination. New York: McMillan, College Puplishing Company.
Smith, R. H.; and Kim, S. H. (2007). Comprehending Envy. Psychological Bulletin. 133, 46-64.
Shamionov, R. (2014). Envy, Personality’s Riskiness and Methods for Achieving of High Economic Status. Open Journal of Social Sciences, 2, 110-113.