تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی از نظر میزان توجه به هویت ملی و هویت دینی

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسندگان

1 مربی گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید هاشمی نژاد

2 دانش‌آموخته کارشناسی علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید هاشمی‌نژاد، مشهد، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان توجه به دو مؤلفه «هویت ملی» و «هویت دینی» در کتاب­ های جدیدالتألیف مطالعات اجتماعی ابتدایی در سال تحصیلی 98ـ1397 است. روش تحقیق، تحلیل محتوای کمی و واحد تحلیل، کلمه و تصویر است. در این پژوهش مؤلفه‌های هویت ملی شامل نمادها و سمبل‌های ملی، مشاهیر، اسطوره ­ها و شخصیت­ های ملی، میراث فرهنگی، ارزش­ ها و هنجارهای ملی، زبان و ادبیات فارسی، تاریخ ملی و رخدادها و حوادث ملی است و مؤلفه ­های هویت دینی شامل اعتقادات، اعمال و احکام دینی، آشنایی با روش زندگی اسلامی، اماکن و اسطوره ­های دینی ـ مذهبی است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی پایه سوم تا ششم مقطع ابتدایی است که حجم نمونه برابر با جامعه آماری و شامل 198 پاراگراف و 436 عکس از متون کتاب‌های مذکور است. ابزار پژوهش، سیاهه تحلیل محتواست که روایی پژوهش بااستفاده از نظر صاحب‌نظران و پایایی آن بااستفاده از روش ویلیام اسکات انجام و ضریب توافق 90% حاصل شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از شاخص آمار توصیفی و نرم‌افزار excel استفاده شده است. یافته­ ها نشان می‌دهد که در 76 درصد از متون درسی و 64 درصد از عکس­ ها، به مؤلفه ­های هویت توجه شده است. همچنین مؤلفه­ های هویت ملی در متن و تصاویر در مقایسه با هویت دینی به‌میزان بیشتری به چشم می­ خورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  آشنا، ح.؛ و روحانی، م .(1389). هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مؤلفه­های بنیادی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. 3 (4)، 185ـ157.
   ازغندی، ع.؛ و محمدی مهر، غ. (1395). بازنمایی هویت ملی در کتاب‌های فارسی مقطع دبستان. فصلنامه مطالعات ملی. 17 (1)، 52-39.
   ایشانی، ط.؛ و حاجی‌حسین، م. (1396). نقش کتاب فارسی بخوانیم دوره ابتدایی در هویت ملی (با تأکید بر فرهنگ و میراث فرهنگی). فصلنامه مطالعات ملی. 18 (2)، 131ـ115.
   پرنوره، ع.؛ و هوشنگی، ح. (1398). بررسی مؤلفه‌های بعد دینی هویت ملی، راهبردها و راهکارها. فصلنامه مطالعات ملی. 20 (3)، 32ـ17.
جدیدی محمدآبادی، ا. (1394). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی فارسی و علوم اجتماعی پایه ششم ابتدایی از حیث توجه به هویت ملی بر محور استاندارهای مصوب. فصلنامه پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی. 3 (11)، 48ـ41.
  جعفرزاده‌پور، ف. (1389). کتاب­های درسی و هویت ملی. فصلنامه مطالعات ملی. 11 (2)، 54ـ31.
  حاجیانی، ا. (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
حسینی انجدانی، م.؛ و درویزه، ز. (1391). بررسی و مقایسه ابعاد عاطفی، شناختی و رفتاری هویت ملی؛ مطالعه موردی دانش­آموزان راهنمایی و متوسطه و دانشجویان شهر تهران. فصلنامه مطالعات ملی. 13 (2)، 26ـ3.
خدایار، ا.؛ و فتحی ا. (1387). هویت ملی در کتاب‌های درسی آموزش و پرورش، مورد مطالعه: دوره متوسطه. فصلنامه مطالعات ملی. 35 (3)، 52-27.
  خزایی، ح. (1387). هویت و فرهنگ در عرصه فرهنگی ایران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش 70.
   دهقانی،  م.؛ حسینی‌نسب، س.؛ و حسین‌پور، ع. (1390). بررسی سیره پیامبر اعظم (ص) در برنامه درسی تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی و راهنمایی براساس مهارت‌های زندگی از منظر دبیران و تحلیل محتوای کتب فوق‌الذکر. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی. 10 (40)، 32ـ7.
  رئوفی، م. (1389). مؤلفه­های هویت دینی. مجله دین و ارتباطات. 17 (1 و 2)، 112ـ91.
  رهبر قاضی، م.؛ حاتمی، ع.؛ و عباسی، ا. (1397). رابطه شبکه‌های اجتماعی مجازی و دگرگونی هویت‌های جمعی (با تأکید بر هویت دینی، ملی و مدرن). مجلس و راهبرد. 25 (95)، 58ـ33.
 زاویه، س.؛ و عزیزی، س. (1392). تصاویر کتاب‌های درسی و رابطه آن با هویت ملی و دینی مطالعه کتاب‌های اول و دوم دبستان. فصلنامه مطالعات ملی . 14(4)، 171ـ140.
  صالحی، ع.؛ و شکیباییان، ط. (1386). بررسی میزان توجه به مؤلفه­های هویت ملی در کتاب­های درسی دوره آموزش ابتدایی. فصلنامه مطالعات ملی. 8 (1)، 84ـ63.
  عبدی، ع.؛ و لطفی، م. (1387). جایگاه هویت ملی در کتب درسی آموزش و پرورش؛ مطالعه موردی کتب تاریخ مقطع دبیرستان. فصلنامه مطالعات ملی. 9 (3)، 72ـ53.
 علیزاده، م.؛ و علوی، س. (1399). تحلیل محتوای کتاب‌های بخوانیم، بنویسیم و هدیه‌های آسمان ابتدایی (تألیف جدید) براساس مؤلفه‌های شادی از منظر اسلام. دو فصلنامه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام. 8 (14)، 230ـ207.
  فقیه‌آرام، ب.؛ مرادی، س.؛ و کاظمی، م (1397). ارتباط هوش فرهنگی و هوش معنوی با هویت اجتماعی دانشجویان. دو فصلنامه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام. 6 (11)، 150ـ129.
  فیاض، ا.؛ و ایمان قوشچی، ف. (1389). بررسی نمادهای هویت ملی در کتاب‌های درسی تاریخ و علوم اجتماعی دوره متوسطه رشته‌های علوم انسانی، تجربی و ریاضی فیزیک در سال تحصیلی 89ـ1388. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی. 6 (17)، 63ـ29.
   لقمان‌نیا، م.، و خامسان، ا. (1389). جایگاه هویت ملی در نظام آموزش و پرورش ایران. تحقیقات فرهنگی.  3 (2)، 171ـ147.
   لقمان‌نیا، م.؛ خامسان، ا.؛ آیتی، م.؛ و خلیفه، م. (1390). شناسایی مؤلفه‌های هویت ملی در برنامه‌های درسی براساس روش داده‌بنیاد. نوآوری‌های آموزشی. 10 (40)، 56ـ33.
   متقی، ز.؛ نصرتی‌هشی، ک.؛ و نجفی، م. (1394). تحلیل محتوای کتب درسی دینی دوره متوسطه با تأکید بر رویکرد تربیتی محبت اهل بیت. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مشرق موعود. 9 (36)، 123ـ103.
   مطالعات اجتماعی سوم تا ششم دبستان (1397). تهران: اداره کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی.
   معروفی، ی.؛ و پناهی‌توانا، ص. (1393). جایگاه مؤلفه‌های هویت ملی ـ مذهبی در محتوای کتاب‌های ادبیات فارسی دوره متوسطه. فصلنامه تعلیم و تربیت. 120، 104ـ83.
   منصوری، ع.؛ و فریدونی، آ. (1388). تبلور هویت ملی در کتب درسی؛ بررسی محتوایی کتاب‌های دوره ابتدایی. فصلنامه مطالعات ملی. 10 (3)، 47ـ26.
نجار نهاوندی، م.؛ و قربانعلی‌زاده، م. (1393) تحلیلی بر هویت ملی در کتب درسی (مطالعه موردی مطالعات اجتماعی). فصلنامه پژوهش‌های تربیتی. 29، 101ـ79.
   نوشادی، م.؛ شمشیری، ب.؛ و احمدی، ح. (1390). نقش و کارکرد کتاب‌های تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی در شکل‌گیری هویت ملی. پژوهش‌های برنامه درسی. 1 (1)، 78ـ51.
  هاشمی، س.؛ و قربانعلی‌زاده، م. (1393). هویت ملی در کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی. فصلنامه مطالعات ملی. 15 (4)، 71ـ49.
Abela, M.A (2005) Shaping a national identity: Malta in European Union. International Journal of Sociology. 4, 10-27.
  Alsoudi, K. A (2017) Features of the Jordanian Cultural Identity in the Islamic Education Books for the Two Phases of Primary and Secondary Education in Jordan, World Journal of Education. 7 (2), 50-64.
Durrani, N, Dunne, M (2010) Curriculum and national identity: exploring the links between religion and nation in Pakistan. Curriculum Studies. 42, (2), 215-240.
Katsarska, M (2007) National Identity in Textbooks and Marginalizing Practices: A Case Study from Bulgaria, Europa- PeripheriaOst/Sudost. Europe- The Eastern/ South Eastern Periphery. 29 (3), 301-322.
Habib Q. M; Saeeda, S (2019) Discursive Construction of Pakistan's National Identity through Curriculum Textbook Discourses in a Pakistani School in Dubai, the United Arab Emirates. British Educational Research Journal. 45 (2), 275-297.