پدیدارشناسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری هویت ایرانی– اسلامی جوانان از دیدگاه متخصصان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه امام صادق (ع) پردیس خواهران

3 دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی دیدگاه متخصصان درخصوص عوامل مؤثر بر شکل­ گیری هویت­ ایرانی ـ اسلامی جوانان براساس تجربه زیسته آنان است. روش پژوهش، پدیدارشناسی توصیفی است و جامعه آماری در برگیرنده اساتید و متخصصان مرتبط با حوزه پژوهش در سال 1398 است. 11 نفر از متخصصان به‌روش نمونه ­گیری هدفمند انتخاب شده و به‌منظور گردآوری داده‌ها، مصاحبه نیمه ساختار یافته تا رسیدن به اشباع نظری به‌عمل آمد. داده ­ها با روش کلایزی و با کمک نرم ­افزار MAXQDA تحلیل شدند. در فرایند تحلیل متن و انجام مراحل کدگذاری، 5 مفهوم کلی و 12 زیرمقوله احصاء شد. یافته ­های پژوهش بیانگر مفاهیم و مقوله ­های متعددی ازجمله عوامل فردی (تکالیف رشدی و خودباوری)، عوامل خانوادگی (کارکرد رشدمحور خانواده، ویژگی‌های خانواده کارآمد و ناکارآمدی روابط در خانواده)، عوامل فرهنگی (فرصت­ ها و تهدیدهای نظام آموزشی و عوامل تسهیل ­کننده فرهنگی)، عوامل اجتماعی (احترام به خرده فرهنگ­ ها و الگوهای هویت‌ساز)­ و عوامل سیاسی ـ اقتصادی (ضعف اعتماد سیاسی و حمایت­ های کلان‌سیستم) بود. نتایج این پژوهش مورد استفاده اساتید، دانشجویان و دست­اندرکاران نظام آموزش عالی و سیاست‌گذاران، برنامه­ ریزان و مشاوران حوزه جوانان قرار می­ گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم. ترجمه آیت­الله مکارم شیرازی.
آقاپور، الف. (1391). بررسی عوامل فرهنگی اجتماعی مرتبط با هویت ملی جوانان نظامی. مطالعه موردی: شهرک شهید محلاتی. فصلنامه مطالعات ملی. دوره 13 (2) (50)، 162-143.
احدی، ح.؛ و جمهری، ف. (1386). روان‌شناسی رشد نوجوانی و بزرگسالی: جوانی، میانسالی، پیری. تهران: آینده روشن.
 احمدلو، ح. (1381). رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز. فصلنامه مطالعات ملی. 4 (13)، 103-115.
احمدی، ح. (1390). بنیادهای هویت ملی ایرانی: چارچوب نظری هویت ملی شهروندمحور. ج دوم. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
احمدی، ح.؛ راشد­محصل، م.؛ و بیات، ک. (1395). هویت ایرانی در گستره تاریخ اجتماعی ایران. فصلنامه نقد کتاب. 3 (11)، 24-19.
اردوان، الف.؛ و میرفردی، الف. (1393). هویت دینی و عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر آن (مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه یاسوج). فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی. 4 (1) (10)، 165-147.
اسلامی هرندی ف.؛ کریمی، ف.؛ و نادی، م. (1397). طراحی مدل عدالت آموزشی جهت نظام آموزش و پرورش رسمی و عمومی و اعتبار­یابی آن. فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی. 3 (3) (8)، 7-28.
اعتصامی­پور، ر.؛ باقری، ف.؛ و زارع بهرام­آبادی، ب. (1399). بررسی الگوی ارتبط والد ـ فرزند با مهارت­های ارتباطی و واسطه­گری عزت نفس دانشجویان. دوفصلنامه تربیت اسلامی. (31)، 125-109.
 افشانی، ع.؛ و موسوی ندوشن، م. (1396). بررسی رابطه بین مصرف رسانه و هویت ملی از دیدگاه جوانان 29-15 ساله شهر یزد در سال 1394. فصلنامه رسانه. 28 (1)، 136-121.
اکبری، ع. (1399). مؤلفه­های هویت ایرانی ـ اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری. فصلنامه مطالعات ملی. (83)، 64-45.
باقری، ح.؛ و جعفری فوتمی، م. (1395). رابطه سبک­های هویت و عزت نفس در دانشجویان. سومین کنفرانس بین­المللی نوآوری­های اخیر در روان­شناسی، مشاوره و علوم رفتاری. تهران، بازیابی شده در وب­سایت
 باقری دولت­آبادی، ع.؛ و زارعیان جهرمی، ف. (1392). رابطه فضای مجازی و هویت دینی و ملی (نمونه موردی دانشجویان دانشگاه یاسوج).  فصلنامه راهبردی بسیج. 16 (61)، 182-149.
باقری، ف. (1392). الگوی ارتباط والد ـ فرزند، مدل نظری فرزندباوری برمبنای هستی­شناسی و انسان‌شناسی. فصلنامه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام. 1 (1)، 38-5.
 برک، ل. (2007)، روان‌شناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی). ترجمه یحیی سید محمدی (1387). ج دوم، ویراست چهارم. تهران: ارسباران.
بشارت، م.؛ شفیعی ر.؛ و رحیمی، ع. (1395). رابطه بین کنش­وری ادراک شده خانواده و سبک­های هویت: نقش واسطه­ای استحکام من. فصلنامه خانواده‌پژوهی. 33 (49)، 24-7.
بهزادفر، ف.؛ عرب­خزائلی، ن.؛ خانی، ح.؛ زمانی، ن.؛ و زمانی، س. (1396). رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و عزت نفس با رضایت از زندگی در دانشجویان. فصلنامه پژوهش سلامت. 3 (1)، 52-45.
پنجه­پور، ن.؛ معمار، ث.؛ و شیخ، ح. (1394). بررسی نقش هویت دینی بر حفظ آثار فرهنگی در بین جوانان اصفهان. فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی. 26 (3)، 194-173.           
 پورابراهیم، ت.؛ حیدری، ج.؛ و خوش‌کنش، الف. (1390). رابطه شیوه­ فرزندپروری با سبک­های هویت­یابی و گرایش به مشاغل در نوجوانان. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی. (8)، 24-11.
 پوردهقان، پ.؛ منصور، م.؛ و باقری، ف. (1395). گسست در روابط بین نسلی و تأثیر آن در شکل­گیری هویت فرزند خانواده ایرانی. فصلنامه علوم روان­شناختی. 15 (58)، 184-167.
 پیروی، ن.؛ و رجایی، ع. (1395). اثربخشی آموزش مهارت خودآگاهی با دیدگاه وجودی بر کاهش بحران هویت نوجوانان. سومین کنفرانس بین‌المللی نوآوری‌های اخیر در روان‌شناسی، مشاوره و علوم رفتاری. تهران. بازیابی شده در وب سایت  Https://civilica.com/doc/612753.
جعفرزاده، ف.؛ و حیدری، ح. (1393). فراتحلیل رابطه هویت ملی و هویت قومی در ایران. فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی. 3 (11)، 96-63.
جوادی آملی، ع. (1379). صورت و سیرت در قرآن: جایگاه دین در هویت انسان. قم: إسرا.
 جنکینز، ر. (1996). هویت اجتماعی. ترجمه یاراحمدی، ت. (1381)، تهران: شیرازه.
حاجیانی، الف. (1391). هویت ایرانی ـ اسلامی و امنیت پایدار جمهوری اسلامی. فصلنامه آفاق امنیت. 5 (14)، 129-150.
حجازی، الف.؛ و فارسی­نژاد، م. (1390). سبک­های پردازش هویت: تعامل جنسیت و فرهنگ. فصلنامه مطالعات زنان. 5 (2)، 48-30.
حسین‌پور، ج.؛ و عرب‌مؤمنی، ع. (1396). تأثیر شبکه­های اجتماعی مجازی بر هویت نهاد خانواده. فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. 8 (32)، 60-33.
 حسینی، ع. (1395). بررسی شکاف و زمینه­های آن در لایه­های فرهنگی هویت ایران. فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی. 7 (4) (28)، 82-59.
حقیقت، ص. (1397). هویت ایرانی ـ ­اسلامی: تحلیلی گفتمانی. دوفصلنامه حقوق بشر. (13) 1، 110-91.
حیدری، س.؛ سامانی، س.؛ سهرابی، ن.؛ و مهریار، الف. ه. (1397). مدل ساختاری عوامل خانوادگی با نقش واسطه­گری عوامل فردی برای رفتارهای تحصیلی دانش­آموزان. فصلنامه روش­ها و مدل­های روان­شناختی. 9 (34)، 159-174.
خامنه‌ای، ع. (1377). سخنرانی در جمع مردم در حرم رضوی. اول فروردین. بازیابی شده در وب سایت 2879https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=.
خدرویسی، ح.؛ رنگریز، ح.؛ صلواتی، ع.؛ و سلطان­پناه، ه. (1398). شناسایی و بررسی مدل عملکرد سازمانی تحول‌آفرین. فصلنامه مدیریت نوآوری در سازمان های دفاعی. 2 (3)، 143-166.
خرمشاد، م.؛ و کلانتر مهرجردی، ع. (1396). تبیین گفتمانی از الگوی هویت ملی جریان اسلام­گرایی (پیش و پس از انقلاب اسلامی). فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی. 14 (49)، 224-199.
دکومب، و. (2014). فرد، طبقه، گروه اجتماعی؛ بحران هویت (مقاله)، ترجمه اسپیلی، ر. (1393). بازیابی شده در وب­ سایت Htt://www.monde-diplomatique.fr/2014/02    /DESCO MBES /50108
رایس، ف. (2001). رشد انسان: روان‌شناسی رشد از تولد تا مرگ. ترجمه مهشید فروغان (1394). ویراست 4، چ 8. تهران: ارجمند.
رسول­زاده، م.؛ و شیخ­‌الاسلامی، ر. (1392). تقویت خودباوری ملی؛ تقویت هویت ملی و قومی. کنگره پیشگامان پیشرفت. 1392، دوره 4. بازیابی شده در وب سایت www.sid.ir.
 رزازی­فر، الف (1379). الگوی جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران: با تأکید بر رابطه میان هویت ملی و ابعاد آن. فصلنامه مطالعات ملی. 2 (5)، 134-102.
زالی­زاده، م.؛ باقری، م.؛ و ملتفت ح. (1397). بررسی عوامل خانوادگی مؤثر بر مدارای اجتماعی: مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز. فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی. 29 (70)، 146-129.
سعیدی، ر.؛ و کیا، الف. (1385). نقش جهانی شدن و رسانه­ها در هویت فرهنگی. تهران: خجسته.
شریف­زاد، ح.؛ میرمحمدتبار الف.؛ و سهرابی، م. (1394). بررسی نقش استفاده از فناوری­های نوین (ماهواره و اینترنت) بر هویت دانش­آموزان. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. (23)، 125-103.
شریفی، ف.؛ امیری، ش.؛ و قاسمی، و. (1397). پیش­بینی هویت اخلاقی نوجوانان براساس عملکرد خانواده. دوفصلنامه دستاوردهای روان­شناختی (علوم تربیتی و روان­شناسی). 25 (1)، 58-45.
 صالحی امیری، ر.؛ نوبخت حقیقی، م.؛ و ذره­پرست ملک­زاده، ط. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای هویت ملی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشجویان مدیریت امور فرهنگی دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی). فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی. 3 (11)، 116-97.
صالحی عمران، الف. (1387). بررسی میزان توجه به مؤلفه­های هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره راهنمایی. فصلنامه مطالعات ملی. 9 (3)، 77-60.
عدلی­پور، ص.؛ قاسمی، و.؛ و کیان‌پور، م. (1392). شبکه فیس‌بوک و هویت ملی جوانان. فصلنامه مطالعات ملی. 14 (4) (56)، 164-141.
عسگری، ف.؛ میرزایی، م.؛ تبری، ر.؛ و کاظم­نژاد، الف. (1395). بررسی وضعیت ابعاد عزت نفس در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان. فصلنامه پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 8 (2)، 26-18.
عمید، ح. (1391). فرهنگ عمید. چ 38. تهران: امیرکبیر.
عیوضی، غ. م (1394). بررسی جامعه­شناختی شکاف نسلی در ایران پس از انقلاب اسلامی با تأکید بر عناصر فرهنگی هویت ایرانی. فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی. 3 (3)، 120-90.
فرازی، ف.؛ اسمعیلی، م.؛ اسکندری، ح.؛ و حاتمی، م. (1397). تأثیر آموزش الگوی تعلیمی بر روابط والد ـ فرزند و هویت ملی و دینی. فصلنامه پژوهش در نظام­های آموزشی. 12 (41)، 47-27.
فرزبد، م.؛ رضایی، الف.؛ و جانعلی‌زاده چوب‌بستی، ح. (1397). حافظه جمعی و هویت ایرانی. فصلنامه مطالعات ملی. 19 (1) (73)، 20-3.
 فلاح­زاده، م. (1391). مطالعه عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل­گیری هویت (ملی ـ دینی) در بین جوانان 15 تا 30 سال شهر تهران. پایان­نامه دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
 فیاض، ر.؛ عامری، ف.؛ و بشارت، م. ­ع. (1394). مقایسه بین سبک­های فرزند­پروری والدین و استحکام من فرزندان. فصلنامه رویش روان­شناسی. 4 (10)، 128-109.
قاسمی، م.؛ و احمدی، م. (1395). فضای مجازی؛ فرصت­ها و چالش­های هویت دینی در بین جوانان ایرانی. فصلنامه ره­آورد نور. 15 (56) (73)، 41-28.
قره­باغی، ف. (1389). نقش تعارض زناشویی رابطه والدین با کودک در نشانه­های آسیب­شناختی عاطفی و رفتاری کودک. فصلنامه پژوهش­های روان‌شناختی. 13 (1)، 108-89.
کاروانی، ع. (1397). تعامل در فضای مجازی و تأثیر آن بر هویت ملی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان. فصلنامه مطالعات ملی. 19 (2) (74)، 128-113.
کاوندی، ز.؛ و صفورایی پاریزی، م. (1391). عزت نفس، احترام به ملکوت خویشتن. فصلنامه­ای در عرصه مطالعات زنان و خانواده. 5 (12)، 189-165.
کتابی، م.؛ ادیبی سده، م.؛ قاسمی، و.؛ و صادقی ده چشمه، س. (1389). سنجش اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در مراکز شهرستان­های چهارمحال و بختیاری. فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی. 21 (4) (40)، 122-97.
کرسول، ج. د. (2007). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد: روایت‌پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده‌بنیاد، قوم‌نگاری و مطالعه موردی. ترجمه حسن دانایی­فرد و حسین کاظمی. (1394). چ دوم. تهران: صفّار.
کلینی، م. (1413 ق). فروع الکافی. تهران: المکتبه الاسلامیه.
 گلاسر، و. (1990). مدارس بدون شکست. ترجمه حمزه، ساده. (1397). چ 9. تهران: رشد.
 گیدنز، آ. (1991). تجدد و تشخص. ترجمه ناصر موفقیان. (1383). چ 3. تهران: نی.
محمد­پور، الف. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش (مراحل و رویه­های عملی در روش­شناسی کیفی). ج 2، چ 2. تهران: جامعه­شناسان.
مرادی، ر.؛ و خانمحمدی، الف (1399). بررسی دین‌داری شهر جوانان شهر پل­ذهاب و برخی عوامل مرتبط با آن. فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی. 31 (1) (77)، 132-109.
مرادی، ع.؛ و ابطحی، م. (1395). جایگاه هویت ملی در گفتمان مردم‌سالاری دینی. فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی. 13 (46)، 200-177.
مسلم­نژاد، ز.؛ و قاسم­پور، م. (1397). هویت، رشد و تعالی همه جانبه اوان کودکی. همایش ملی هویت کودکان ایران اسلامی در دوره پیش دبستانی. دوره 1. 30 آبان.
مصدقی، ه. (1390). علل مهاجرت نخبگان ایران به خارج. بازیابی شده در وب سایت:
مطهری، م. (1382). تعلیم و تربیت در اسلام. چاپ چهارم. تهران: صدرا.
مظاهری، الف.؛ و رضاخانی، س. (1396). اثربخشی آموزش مهارت­های ارتباطی بر افزایش عزت نفس و کاهش تعارضات والد ـ فرزند در دختران دبیرستانی. فصلنامه پژوهش در نظام­های آموزشی. 11 (37)، 131-149.
معین، م. (1391). فرهنگ معین. ج 6، چ 11.
مهرابی­کوشکی، ر.؛ امام‌جمعه‌زاده، ج.؛ مسعودنیا، ح.؛ و ربانی خوراسگانی، ع. (1395). نقش سبک­های هویتی در تبین هویت ملی: مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه اصفهان. فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی. 27 (2) (62)، 43-60.
میر، م. (1392). ضرورت آگاهی نسبت به هویت اسلامی ایرانی. کنگره پیشگامان پیشرفت. دوره 4. بازیابی شده در وب سایت www.sid.ir.
هاشمی، ف.؛ و هاشمی، ش. (1398). سنتزپژوهی تأثیر شبکه­های اجتماعی مجازی بر سبک زندگی. دومین همایش ملی پیشرفت­های نوین در عرصه علم و فراعلم. مشهد.
https://civilica.com/doc/937738
هانتینگتون، س. (1996). برخورد تمدن­ها و بازسازی نظم جهانی. ترجمه حمید رفیعی، محمدعلی (1378). تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
نادری، م.؛ ماهروزاده، ط.؛ سجادی، م.؛ و صمدی، پ. (1397). تبیین مبانی فلسفی هویت ایرانی ـ اسلامی. اندیشه‏های نوین تربیتی، 14 (3)، 35ـ7.
نصری، ق. (1387). مبانی هویت ایران. تهران: موسسه مطالعات ملی.
نیازی، م.؛ افرا، ه.؛ نژادی، الف.؛ و سخایی، الف. (1397)، فراتحلیل رابطه سرمایه فرهنگی و سبک زندگی. فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی (دانشگاه اصفهان). 29 (4)، 20-1.
 یحیی­زاده جلودار، س.؛ حیدری، ش.؛ و موسوی تروجنی، ر. (1397). اثربخشی آموزش خودآگاهی بر هویت‌یابی و مسئولیت­پذیری دانش­آموزان مقطع متوسطه دوم. فصلنامه روان‌شناسی و روان­پزشکی. 5 (4) (19)، 52-62.
 
Barewet, M. (2010). Teaching your child responsibility. Pagewise. Inc.
 Berzonsky, M. D., Branje, S. J. T., & Meeus, W. (2007). Identity processing style, psychosocial resources, and adolescents’ perceptions of parent-adolescent relations. Journal of Early Adolescence. 27, 324–335.
 Decombe, V. (2014). Person, class, social group; identity crisis. (Espili, R., Trans). Retreieved from http://www.monde
 Ha, S. E., & Jang, S. J. (2015). Immigration, threat perception, and national identity: Evidence from South Korea. International Journal of Intercultural Relations. 44, 53-62.
 Hall, S. (1996) “Cultural identity and diaspora”, in J, Rutherford (Ed.), Identity: Community Culture .London: Lawrence &Wishart.
 Idris, F., Hassan, Z., Ya’acob, A., Gill, S. K., & Awal, N. A. M. (2012). The role of education in shaping youth's national identity. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 59, 443-450.
Talebi, M., Dehqan, H., Nouroozi, F. (2020). Study of the role of use of cyber social networks in family identity(case study: Citizens of Tehran). Arch Pharma Pract. 11 (S1): 9-41.