واکاوی مولفه‌های مسئولیت‌اجتماعی در کتب‌درسی مطالعات‌اجتماعی دوره‌ابتدایی مبتنی برآموزه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه لباچفسکی. روسیه.

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده غیردولتی و غیرانتفاعی رفاه، تهران، ایران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی، دانشکده غیردولتی و غیرانتفاعی رفاه، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مولفه ­های مسئولیت اجتماعی در نهج البلاغه و انطباق آن با محتوای کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی در سال تحصیلی 1399 بود. روش پژوهش، تحلیل محتوای تلفیقی بود. در بخش اول مولفه­ های مسئولیت­ پذیری از نهج ­البلاغه (به روش تحلیل و تفسیر مفهومی) استخراج شد و سپس براساس مولفه ­های احصاء شده به تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی به شیوه قیاسی پرداخته شد. مولفه های مستخرج از نهج­البلاغه (شامل13 مولفه و25 زیرمولفه) عبارتند از: ملاطفت با حیوانات، محافظت از محیط طبیعی و انسانی، مودت و مهربانی با مردم، دگرخواهی، تاب­ آوری، عدالت­ ورزی، تکلیف­ محوری، حمایت­گری، موعظه­ گری، سازگاری اجتماعی، همکاری و تعاون، نظم اجتماعی و مشارکت اجتماعی. در بخش دوم جامعه آماری جهت تحلیل محتوا، کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی (پایه چهارم، پنجم و ششم) بود. مولفه­ های احصائی از نهج البلاغه به کتاب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی عرضه شد. در نتیجه تحلیل محتوای این کتاب به شیوه کمی، در مجموع 605 مولفه در حوزه مسئولیت اجتماعی یافت شد، که از پراکندگی یکسانی در پایه ­های مختلف برخوردار نبود. در این بین پایه پنجم تعداد بیشتری از مولفه­ ها را در خود جای داده­ است. یافته­ ها نشان می ­دهد که هرچند میزان توجه به مولفه­ های مختلف در کتاب متفاوت است اما تمامی مولفه­ های مستخرج از نهج­ البلاغه در کتاب درسی مطالعات­ اجتماعی انعکاس دارند. براساس نتایج پژوهش توازن محتوی کتب مطالعات اجتماعی براساس مولفه ­های مسئولیت­ پذیری از نظرتصاویر، فعالیت­ ها و متن و همچنین میزان توجه به مهارت ­ها و محتوی دانشی، نگرشی در طراحی کتب مذکور پیشنهاد می ­شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن مجید. ترجمه مهدی الهی قمشه­ای.
نهج­البلاغه. (1383). ترجمه دشتی.قم: طلوع مهر.
آب‌نیکی، ز.؛ و سبحانی‌نژاد، م. (1391). مقاله بررسی میزان توجه به مؤلفه­های مسئولیت­پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه نظری ایران. فصلنامه اندیشه­های نوین تربیتی. 8 (1).
ایمانی، م. (1390). ضرورت و اهمیت تربیت و مسئولیت اجتماعی. فصلنامه اصلاح و تربیت. 10 (108).
ابوالمعالی الحسینی، خ. (1392). تحلیل کیفی متن: استقرا / قیاس. فصلنامه پژوهشی مطالعات اسلامی و علوم تربیتی. 1 (1).
احمدی زمانی، ز. (۱۳۹۸). تببین عوامل مؤثر بر مسئولیت­پذیری دانش‌آموزان براساس رساله حقوق امام سجاد (ع) با تأکید بر نقش مدرسه. فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی. 4 (11).
انق، م. (1397). شناسایی مؤلفه­های مسئولیت­های اجتماعی مطلوب شناختی، عاطفی و عملکردی جهت برنامه درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی ایران. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی. داشگاه آزاد واحد گرمسار. 12 (4).
بیرهوف، ه. (1387). رفتارهای اجتماعی مطلوب (تحلیل انواع رفتارهای اجتماعی از دیدگاه روان‌شناسی اجتماعی). مترجم رضوان صدقی‌نژاد. تهران: نشر گل آذین.
حسینی، ز.؛ ایزدی، م.؛ وکیلی، ن.؛ و انصاریان، ف. (1397). بررسی بعد اجتماعی مسئولیت­پذیری از منظر قرآن و اسلام. فصلنامه مطالعات قرآنی. 9 (34)، 304-279.
خوشبین، ی. (1391). بررسی مسئولیت­پذیری اجتماعی جوانان و عوامل مؤثر فرهنگی ـ اجتماعی بر آن. فصلنامه علوم اجتماعی. (۵۹).
دهقانی، م. (1388). تحلیل محتوای کتاب­های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی براساس مهارت­های اجتماعی باتوجه به دیدگاه آموزگاران. دانشگاه فردوسی مشهد. فصلنامه نوآوری­های آموزشی. 8 (31).
داداشی کلایی، ف. (1395). اصول و روش­های تربیتی مسئولیت­پذیری در آموزه­های اسلامی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. 26 (41).
رستمیان، م. (1393). مسئولیت­پذیری و وظیفه­شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت (ع). پژوهش‌نامه حکمت اهل بیت (ع). دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. 1 (2)، 50-31.
صانعی دره‌بیدی، م. (1393). فلسفه اخلاق و مبانی رفتار. ]منوچهر صانعی­دره‌بیدی[. تهران: نشر سروش.
فلاحیان، ن.؛ آرام، م.؛ نادری، م.؛ و احمدی، آ. (1391). روش آموزش مطالعات اجتماعی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران، دفتر برنامه­ریزی و تألیف کتاب­های درسی.
قنبری چشمه کمره، ف. (1395). ارزیابی محتوایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی براساس انواع مسئولیت اجتماعی از دیدگاه معلمان شهرستان هرسین. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه الزهرا (س) کرمانشاه.
مجلسی، م. (۱۳۶۳ ش). بحار الانوار. بیروت، لبنان: مؤسسة الوفاء. ۱۴۰۴ ه ق. ج ۷۲، ص ۳۸.
محمدی‌پویا، ف.؛ صالحی، ا. و مومیوند، ف. (1394). تحلیل محتوای نهج­البلاغه براساس ساحت­های شش­گانه تربیتی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. فصلنامه پژوهش‌نامه نهج­البلاغه. 3 (1).
ناصری، ز. (1396). ارزیابی و تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی برمبنای مؤلفه­های مسئولیت­پذیری اجتماعی. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم انسانی رشته علوم تربیتی دانشگاه آزاد واحد قم.
نجفی، ح.؛ و سبحانی‌نژاد، م. (1393). تحلیل ابعاد شناسه مسئولیت­پذیری در سبک زندگی اسلامی. فصلنامه سراج منیر. دانشگاه شاهد، تهران. 5 (16).
یعقوبی، ل. (1390). بررسی مسئولیت­های اجتماعی در آموزه­های اسلام و دلالت­های تربیتی آن برای معلمان. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی تهران.