بررسی مقایسه‌ای معیارشناسی خردمندی در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام با دستاوردهای روان‌شناختی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

2 دانشیار گروه روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

3 دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی معیارهای خردمندی در روایات اهل‌بیت- علیهم السلام- و روش تحقیق ازنوع کیفی با رویکرد تحلیل محتوای عرفی است. جامعۀ آماری پژوهش، همۀ روایات کتب اربعه و مصادر بحار الانوار را شامل می ­شود. برای نمونه ­گیری، از روش هدفمند و برای تحلیل داده‌ها از توصیف، مقایسه، مقوله‌بندی و مفهوم‌سازی استفاده کرده ­ایم. یافته‌ها نشان می­ دهند مؤلفه‌های خردمندی ازدیدگاه اهل‌بیت- علیهم السلام- مجموعه‌ای از ویژگی‌های درون ­فردی (هفت کد نظری و 47 کد اساسی)، بین ­فردی (شش کد نظری و 35 کد اساسی)، در ارتباط با دنیا و آخرت (دو کد نظری و چهار کد اساسی) و در ارتباط با معبود (چهار کد نظری و هفده کد اساسی) بودند. کثرت کدهای نظری درون­ فردی و بین­ فردی، بیانگر اهمیت اخلاق و ارتباطات انسانی ازنظر اهل‌بیت- علیهم السلام- است. علاوه­ بر منابع یادشده، سی مقاله و کتاب تخصصی مرتبط با مبحث خرد درحوزۀ روان‌شناسی (تألیف­ شده از سال 1990 تا سال 2020) بررسی و کدگذاری باز، محوری و انتخابی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می­ دهد مؤلفه‌های خردمندی ازدیدگاه روان­شناسان، مجموعه‌ای از ویژگی‌های درون­ فردی (سه کد نظری و نُه کد اساسی)، بین ­فردی (چهار کد نظری و 35 کد اساسی) و در ارتباط با اجتماع (سه کد نظری و چهار کد اساسی) بوده است. درنهایت، این دو دیدگاه را با هم مقایسه کرده و نتیجه گرفته ­ایم بین معیارهای خردمندی در دو دیدگاه، رابطۀ عموم ‏و خصوص من­ وجه وجود دارد و این دو معیار، دارای نقاط اشتراک و افتراق هستند. در هردوی آن­ها ارزش­ ها درنظر گرفته شده است؛ هرچند آن­ها در مبدأ و مبنای ارزش ­ها و مصداق­ هایشان تفاوت‌هایی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


نهج البلاغه (1414ق). (محمد بن حسین رضی، مترجم). (چاپ 1). قم: هجرت.
آنطوان، الیاس (1376). القاموس العصرى. تهران: امیرکبیر.
ابن­شعبۀ حرانى، حسن بن على (1404ق). تحف العقول (چاپ 2). ‏قم: جامعۀ مدرسین.
ابن­طاووس، على بن موسى‏ (1375‏). کشف المحجة لثمرة المهجة. قم: بوستان کتاب‏.
ابن­منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب‏ (چاپ 3). بیروت‏: دار صادر.
اتکینسون، هیلگارد ارنست (1381). زمینۀ روان­شناسی (محمدنقی براهنی، مترجم) (چاپ 10). تهران: رشد.
اربلی، على بن عیسى‏ (1381ق). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنی‌هاشمی.
اسعدی، سمانه؛ امیری، شعله؛ مولوی، حسین؛ و باقری نوع­پرست، خسرو (1392). معرفی مفهوم خردمندی در ‏روان‏شناسی و کاربردهای آموزشی آن. ‏فصلنامۀ‏ رویکردهای نوین آموزشی، 1، 1-28.برقی، احمد بن محمد (1371ق). المحاسن. قم: دار الکتب الاسلامیة.
برن، اریک (1399). ... (اسماعیل فصیح، مترجم). تهران: نشر نو.
بنی‌هاشمی، محمد (1398). کتاب عقل. تهران: نشر منیر.
تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم‏ (چاپ 2). قم: دار الکتاب الإسلامی‏.
چراغی، فرشته؛ کدیور، پروین؛ عسگری، علی؛ و فرزاد، ولی­الله (1394). مفهوم خِرَد برپایۀ دو رویکرد نظری متفاوت: یک همبستگی بنیادی. تازه‏ها‏ی علوم شناختی، ۱۷(۳)، ۴۷-۵۴.
حلوانى، حسین بن محمد (1408ق‏). نزهة الناظر و تنبیه الخاطر. قم: مدرسة الإمام المهدی (عج).
دیالمه، نیکو (1392). خردورزی در هندسۀ معرفتی تفسیر سورۀ حجرات. فصلنامۀ علمی- پژوهشی مطالعات تفسیری، 4(14).
راوندى کاشانى، فضل­الله بن على‏ (بی­تا). النوادر (چاپ 1). قم: دار الکتاب‏.
سند تحول بنیادین (1390). دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی وزارت آموزش­وپرورش- شورای عالی آموزش­وپرورش.
شریفی، حسن پاشا (1376). نظریه و کاربرد آزمون­های هوش و شخصیت. تهران: سخن.
شعیری، محمد بن محمد (بی­تا). جامع الاخبار. نجف: مطبعة حیدریة.
شهید اول، محمد بن مکى‏ (1379‏). الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة. قم‏: زائر.
شهید ثانى، زین­الدین بن على‏ (1409ق‏). منیة المرید. قم: مکتب الإعلام الإسلامی‏.
صدوق، محمد بن على‏ (1362). الأمالی. قم: کتابخانۀ اسلامیه.
صدوق، محمد بن على (1362ق). الخصال‏ (چاپ 1). قم: جامعۀ مدرسین‏.
صدوق، محمد بن على (1378). عیون أخبار الرضا علیه السلام‏ (چاپ 1). تهران‏: نشر جهان‏.
صدوق، محمد بن على (1385). علل الشرائع (چاپ 1). قم: کتاب­فروشى داورى‏.
صدوق، محمد بن على (1398ق). التوحید (چاپ 1). قم: جامعۀ مدرسین‏.
صدوق، محمد بن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعۀ مدرسین.
طبرسی، حسن بن فضل‏ (1370)‏. مکارم الأخلاق (چاپ 4). قم: شریف رضى‏.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق). الأمالی. قم: دار الثقافة.
عسکری، حسن بن عبدالله‏ (1400ق). الفروق فی اللغة (چاپ 1). بیروت‏: دار الآفاق الجدیدة.
علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر (1411ق). کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام‏. تهران: وزارت ارشاد.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد (1375‏). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (چاپ 1)‏. قم‏: رضى‏.
قرطبی، محمد بن احمد (1407ق). الجامع لأحکام القرآن. بیروت: دار الفکر.
قطب­الدین راوندى؛ و سعید بن هبة­الله‏ (1407ق‏). الدعوات‏ (چاپ 1)‏. قم‏: مدرسۀ امام مهدی (عجّل الله تعالى فرجه الشریف).
کراجکى، محمد بن على‏ (1410ق‏). کنز الفوائد (چاپ 1). قم‏: دار الذخائر.
کراسول، جان دبلیو.؛ و کلارک، پلانو (1398). روش‌های پژوهش کیفی. تهران: نشر بژایم.
کردنوقابی، رسول (1396). روان‏شناسی‏‏ خِرَد. تهران: ارجمند.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: الإسلامیه.
گراث، گری؛ و مارنات (1375). راهنمای سنجش روانی (حسن پاشا شریفی و محمدرضا نیک‌خو، مترجمان) (چاپ 2). تهران: رشد.
گیج، ال. نیت؛ و برلاینر، سی. دیوید (1374). روان­شناسی تربیتی (غلام­رضا خوی­نژاد، مترجم). مشهد: مؤسسۀ انتشارات حکیم فردوسی.
لیثی واسطی، على بن محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ. قم: دار الحدیث.
مفضل بن عمر (بى­تا). توحید المفضل‏. قم: داورى‏.
مفید، محمد بن محمد (1413ق). الأمالی. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
Ardelt, M.; and Jeste, D. V. (2016). Wisdom and Hard Times: The Ameliorating Effect of Wisdom on the Negative Association between Adverse Life Events and Well-Being. The Journals of Gerontology. Series B.Glück, Judith (2017). Measuring Wisdom: Existing Approaches, Continuing Challenges, and New Developments, Journals of Gerontology: Psychological Sciences, Series B.
Kazdin, E. Alan (2000). Encyclopedia of Psychology. New York: American Psychology Association.
Kunzmann, Ute.(2019). Performance-Based Measures of Wisdom. Cambridge University Press. 277-296.Masood Nawaz KalyarHadiqa Kalyar (2018). Provocateurs of Creative Performance: Examining the Roles of Wisdom Character Strengths and Stress. Personnel Review, 47(2), 334-352.
Zacher, H.; and Staudinger, U. (2018). Wisdom and Well-Being. In: E. Diener, S. Oishi and L. Tay (Eds.). Handbook of Well-Being. Noba Scholar Handbook Series: Subjective Well-Being. Salt Lake City.