طراحی الگوی مقابله با سستی بر اساس آیات قرآن کریم: مسیر تدریجی، مستمر و متعالی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی و علوم تربیتی دانشگاه امام صادق پردیس خواهران

2 استادیار دانشگاه امام صادق (ع) - پردیس خواهران

3 دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، طراحی الگوی مقابله با سستی به ‏عنوان راهبردی برای حل یکی از مسائل جامعه‏ های بشری است. رویکرد پژوهش ازنظر نوع داده‌ها کیفی، روش جمع‌آوری داده‌ها ازنوع کتابخانه‌ای و روش پژوهش، تحلیل مضمون است. جامعۀ آماری تحقیق، آیات قرآنی مرتبط با سستی (وهن) را شامل می­ شود. نمونه‌گیری از آیات به­ صورت هدفمند انجام شده است و همۀ آیات مرتبط با مفهوم وهن بررسی شده ‏اند. روایی و پایایی داده‌ها با استفاده از نظر متخصصان و توافق بین دو کدگذار تعیین شده و یافته‌های حاصل از تحلیل مضمون آیات، الگویی مفهومی- مصداقی است که به شش عامل مقابله با سستی اشاره می‌کند: ارزیابی مقایسه‌ای موقعیت؛ تعدیل انتظار؛ معنایابی چالش‌ها؛ انتقال به محور اعتماد و اتکال پایدار؛ مرگ‌آگاهی؛ توجه به کسب منفعت اخروی. در پاسخ به این سؤال که چه کسانی در مقابله با سستی، موفق می شوند، در آیات به ­وضوح، «رِبّیّون» معرفی شده ­اند که مهم‌ترین ویژگی آن‌ها داشتن روحیۀ ایمانی با منطق فکری امید، اعتماد و کسب دستاوردهای چندگانه است؛ لذا راهبرد پیشنهادی برای عبور از سستی، و تلاش و مجاهده در حوزه ­های مختلف زندگی علاوه­ بر توجه به عوامل مقابله با این مسئله در محیط‌های آموزشی و تربیتی، فعال­کردن یادگیری مشاهده‌ای در متربیان برای بهره‌مندی از الگوی مصداقی رِبّیّون و عمل­کردن به آن در مسیری تدریجی، مستمر و متعالی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (عبدالمحمد آیتی، مترجم).
ابن­فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
پورعزت، علی­اصغر (1383). شهر عدل امام مهدی، تجلیگاه تمام خرد و کمال هنر انسانی. انتظار موعود، 4(13)، 131-244.
جعفری، محمدصابر (1398). سستی و مسئولیت‌گریزی، چالشی در عصر غیبت. نشریۀ مشرق موعود، 49، 313-346.
جوادی آملی، عبدالله (1386). تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی یگانه، محمدرضا (1388). تنبلی اجتماعی: علل، پیامدها و راهکارها. تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
خلیلیان شلمزاری، محمود؛ جندقی، غلام­رضا؛ و پسندیده، عباس (1392). ساخت و روایی‌سنجی مقیاس امید براساس منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 6(1)، 59-76.
دشتی، محمد (1382). ترجمۀ نهج البلاغه. قم: مؤسسۀ فرهنگی- تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع).
دیالمه، نیکو (1398). بررسی سنت اجتماعی مداوله و اهداف آن در قرآن کریم با تأکید بر آیات 141 و 142 سورۀ آل عمران. مطالعات تفسیری، 26، 207-226.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دار القلم.
شجاعی، محمدصادق (1399). روش تحلیل محتوای کیفی متون دینی: مبانی نظری و مراحل اجرا. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 27، 41-73.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق). الفروق فی اللغة. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
فرانکل، ویکتور (1385). انسان درجست­وجوی معنی (نهضت صالحیان و مهین میلانی، مترجمان) (چاپ 17). تهران: درسا.
فراهیدی، خلیل (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیة.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
منتظرالقائم، اصغر (1393). جوامع چگونه به انحطاط می‌رسند؟ نقش تجمل و سستی در سقوط تمدن‌ها. نشریۀ سورۀ اندیشه، 82، 176-179.
میرغفوریان، فاضله؛ و شفیعی، فاطمه­صغری (1399). بررسی علل و عوامل سستی (وهن) در قرآن کریم. همایش ملی سبک زندگی قرآنی. دانشگاه مازندران.
Braun, V.; and Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.