تاملی در تربیت اخلاقی از طریق "ارزیابی همتایان" بر اساس آیات و روایات

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی- دانشکده الهیات

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فلسفۀ تعلیم‌وتربیت، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

ارزیابی همتایان روشی است که به کارگیری آن کمک شایانی به بهبود یادگیری دانش آموزان در موضوعات درسی گوناگون می کند. برخی پژوهشگران، این روش را برای پرورش اخلاقی هم موثر دانسته اند و نشان داده اند که ارزیابی همتا منجر به پرورش برخی ارزش های اخلاقی در دانش آموزان هم چون: دلسوزی، نیک اندیشی، بیان استدلالی، نرمی و لطافت در گفتار، احترام، همکاری، نگرش منصفانه و مسئولیت پذیری در قبال دیگران می شود. به نظر می رسد که ادبیات مشابهی در دین ما در این زمینه وجود داشته باشد و بتوان از روش ارزیابی همتا برای تربیت اخلاقی با رویکرد دینی نیز سخن گفت. در این میان، نکته مهم، کارآمدی این روش تربیتی است که در گرو تحقق و رعایت شرایط لازم برای اجرای صحیح آن می باشد. هدف اصلی از این تحقیق این بود که با استفاده از آموزه های غنی قرآن و روایات که مرتبط با این مبحث هستند، شرایط کارآمدی این روش استخراج شود. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بود. جامعه آماری شامل آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) بود که نمونه ای هدفمند و مرتبط با موضوع، انتخاب شد و سپس آیات و روایات منتخب، مورد بررسی تحلیلی قرار گرفتند. یافته ها حاکی از آن است که مهمترین شروط اثربخشی ارزیابی همتا عبارتند از: الف) شرایط ناظر بر ارائه دهنده بازخورد ( تقدم شناخت دقیق، خیرخواهی خداپسندانه، صداقت و انصاف در ارزیابی، محرمانگی، عدم تجسس، بیان صریح و مدلل، لطافت و مدارا در عین صراحت، ارائه پیشنهاد اصلاحی، اولویت خود-اصلاحی)؛ ب) شرایط دریافت کننده بازخورد اصلاحی( اصلاح نگرش به خود، اصلاح نگرش نسبت به بازخورد دیگران، اصلاح نگرش نسبت به ارزیاب، گشودگی و پذیرندگی، تمایز محتوا از ارزیاب، تامل در بازخوردها، سپاسگزاری و قدرشناسی، جستجوی فعالانه بازخورد، گذشت و مثبت اندیشی در موارد بازخورد نادرست و نابجا).

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (ناصر مکارم شیرازی، مترجم).
نهج البلاغه امیرالمؤمنین علی (ع) (1390) (محمد دشتی، مترجم). تهران: اسلام.
ابن‏منظور، محمد بن مکرم (بی­تا). لسان العرب: همراه با حواشی یازجی و روهی از لغویان. بیروت: دار صادر.
امین خندقی، مقصود؛ سعیدی رضوانی، محمود؛ موحدی محصّل طوسی، مرضیه؛ و پاک­مهر، حمیده (۱۳۹۴). میزان پاسخ­گویی برنامۀ درسی دین و زندگی دورۀ متوسطه و پیش‌دانشگاهی به نیازهای شناختی دانش­آموزان. اندازه­گیری تربیتی، ۶(۲۱)،۶۱-۸۲.
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366). غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات.
جوادی آملی، عبدالله (1382). حیات حقیقی انسان در قرآن. قم: نشر اسراء.حر عاملی، محمد بن الحسن (1401ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسۀ آل البیت لإحیاء التراث.
حرانی، ابن­شعبه (1388). تحف العقول (احمد جنتی، مترجم). تهران: شرکت چاپ و نشر بین­الملل.
حسنی، محمد (1391). راهنمای اجرای ارزشیابی کیفی توصیفی در دبستان. تهران: عابد.
حسنی، محمد (1395). بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی دورۀ ابتدایی. تربیت اسلامی. 11(22)، 25-51.
حیدری نراقی، علی­محمد (1393). رسالۀ حقوق امام سجاد (ع)، تهران: نبوغ.
زادشیر، فرزانه؛ استکی، مهناز؛ و امامی­پور، سوزان (1388). مقایسۀ قضاوت اخلاقی و رشد اجتماعی دانش­آموزان دبستان­های غیر­انتفاعی تحت تعلیم آموزش قرآن به­شیوۀ حفظ با معانی، با مدارس غیرانتفاعی. روان­شناسی کاربردی، 2(10)، 25-47.
سعیدی رضوانی، محمود (1386). بررسی وضع موجود تربیت دینی و اخلاقی دانش­آموزان و ارزیابی آن براساس مؤلفه­های اصلی آموزش­وپرورش. تهران، دفنر سند ملی آموزش­و پرورش.سند برنامۀ درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (1388). تهران: سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی.
سند تحول بنیادین آموزش­وپرورش (۱۳۹۰). تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
شاملی، عباس­علی؛ ملکی، حسن؛ و کاظمی، حمیدرضا (۱۳۹۰). برنامۀ درسی، ابزاری برای نیل به تربیت اخلاقی. اسلام و پژوهش­های تربیتی، ۳(۲)، ۷۷-۹۸.
شعبان­پور، محمد؛ و کوئینی، فرشته (1393). اصول و روش­های نقد ازدیدگاه قرآن و نهجالبلاغه. سراج منیر، 5(15)، 133-156.
شعبانی، زهرا (1388). بررسی ارزشیابی برنامۀ درسی قرآن پایۀ چهارم ابتدایی. تربیت اسلامی، 8، 105-140.
شمشیری، بابک؛ و نوذری، مرضیه (۱۳۹۰). آسیب­های تربیت دینی کودکان مقطع پیش­دبستانی از نظر متخصصان علوم تربیتی، روان­شناسی، علوم دینی، ادبیات کودک و مربیان پیش­دبستانی. تربیت اسلامی، ۶، ۵۱-۷۳.
طبرسی، رضی­الدین حسن بن فضل (1396). مکارم أخلاق (لطیف راشدی، مترجم). تهران: صیح پیروزی.فاکر، محمد (1392). اخلاق ارزیابی با تأکید بر آموزه­های قرآنی. پژوهشنامۀ اخلاق، 19، 33-54.فرامرز قراملکی، احد (1394الف). ادب نقدپذیری: اصول و شیوه­ها. نقد کتاب فقه و حقوق، 2، 5-12.
فرامرز قراملکی، احد (1394ب). ادب نقدپذیری: تعریف و مبانی. نقد کتاب فقه و حقوق، 1، 13-21.
قمی، شیخ عباس (1363). سفینة البحار. تهران: نشر فراهانی.
کاویانی، پروانه؛ و واعظی، سید حسین (۱۳۹۷). مقایسۀ اهداف، محتوا و روش­های ارزشیابی تربیت دینی مقطع ابتدایی در ایران و کشور اروپایی انگلستان. علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شوشتر، ۱۲، ۳(۴۲)، ۲۶۷-۲۸۶.
کلینی، محمد بن یعقوب (1369). اصول کافی (سید جواد مصطفوی، مترجم). تهران: کتاب‌فروشی علمیۀ اسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محدّث، سید جلال‌الدین (1385). فهرست غرر. تهران: دانشگاه تهران.
نیک­نشان،‌ شقایق؛ پاک­سرشت، ‌محمدجعفر؛ و لیاقت­دار، محمدجواد (۱۳۹۵). آسیب­شناسی گفتمان تربیت دینی در نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران. فلسفۀ تربیت، ۱(۱)، ۱۴۱-۱۶۴.
Cestone, C. M.; Levine, R. E.; and Lane, D. R. (2008). Peer Assessment and Evaluation in Team‐Based Learning. New Directions for Teaching and Learning, 116, 69-78. doi:10.1002/tl.334.
David, H.; Elkind, H.; and Sweet, F. (2004). How to Do Character Education. Retrieved from: https://www.goodcharacter.com.
Falchikov, N. (2001). Learning Together: Peer Tutoring in Higher Education. New York: Taylor and Francis.
Hanna, G. S.; and Dettmer, P. A. (2004). Assessment for Effective Teaching: Using Context-Adaptive Planning. Boston, MA: Pearson A and B.
Hoque, M. E. (2008). Error Correction Preferences in of Higher Secondary Students in Bangladesh: An Evaluation. Retrieved from: http://www.articlesbase.com/languages-articles/error-correction-preferences-in-written-work-of-higher-secondary-students-in-bangladesh-an-evaluation-329528.htm. Accessed on: 28 January 2011.
Lickona, T. (1991). Educating for Character. New York: Bantam.
Public School of North California; State Board of Education (2002). Character Education Informational Handbook and Guide. North Carolina: Dept. of Public Instruction.
Schaps, E.; Schaeffer, E. F.; and McDonnell, S. N. (2001). What‘s Right and Wrong in Character Education Today. Education Week, Retrieved from: www.edweek.org.
Shepard, H.; and Lorie (2000). The Role of Assessment in a Learning Culture. Educational Researcher, 29 (7), 1-4.Topping, K. J. (1998). Peer Assessment between Students in Colleges and Universities. Review of Educational Research, 68, 3, 249-276.
Topping, K. J. (2009). Peer Assessment. Theory Into Practice, 48 (1), 20–27. doi:10.1080/00405840802577569.
Utami, I. G. A. Lokita Purnamika (2010). The Effect of Peer Assessment on Students’ Writing Achievement with Differing Achievement Motivation. A Master Degree Thesis in Education. Ganesha University od Education. Jakarta, Indonesia.
Utami, I. G. A. Lokita Purnamika (2012). Character Education through Peer Assessment. Jurnal Pendidikan Karakter, 3, 1-13, Journal Code: jppendidikangg120007.