واکاوی انواع هویت مبتنی‌بر رویکرد فطرت گرای توحیدی در کتب مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، مازندران، ایران.

چکیده

کلیدی ­ترین نقش آموزش‌وپرورش، تربیت‌کردن افرادی آگاه و پرسشگر است که دربرابر موقعیت­ های پیچیده، بی­ ثباتی­ ها و نسبی­ گرایی­های فزاینده در زمان‌های حال و آینده، توانایی نقد و بررسی این مسائل و نیز تعامل سازنده با آن‌ها را داشته باشند؛ بر این اساس، درس مطالعات اجتماعی با ابتنا بر رویکرد فطرت‌گرای توحیدی و اهداف ویژۀ خود مبنی‌بر پرورش‌دادن افرادی فعال، متفکر، کاوشگر، انتخابگر، آزاد و خودپالایشگر به‌ویژه در دورۀ ابتدایی، نقشی تعیین­کننده در این زمینه ایفا ­می­کند. ایدۀ پژوهش حاضر درباب دستیابی به اهداف غایی این موضوع درسی، تمرکز بر مفهوم هویت به‌عنوان یکی از زیربنایی­ترین مفاهیم در رویکرد فطرت­گرای توحیدی و نیز کلیدی­ترین مفاهیم مجموعۀ کتاب­های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی بوده و بدین ترتیب، هدف از پژوهش، به‌دست‌دادن راهکارهایی برای آموزش‌دادن این درس مبتنی‌بر کلان­مفهوم هویت است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است و جامعۀ آماری آن، کتاب­های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی را شامل می‌شود. درنهایت، این نتیجه به‌دست آمده است که در محتوای کتاب­های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی به مفاهیم هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت تاریخی، هویت ملی، هویت سیاسی، هویت اقتصادی، هویت تمدنی، هویت دینی و هویت فرهنگی به‌صورتی متمایز و مستقل از یکدیگر پرداخته شده است و دیگر انواع هویت همچون دو شاخۀ مهم هویت جنسیتی و هویت دیجیتالی در آن، مغفول ماند­ه­اند. پژوهش پیشِ‌روی به‌منظور دستیابی به اهداف کلان برنامۀ درسی براساس رویکرد فطرت­گرای توحیدی، پیشنهادهای اساسی برای تدوین واحدهای یادگیری برمبنای شعبات موجود مفهوم هویت در محتوای کتاب­های مذکور و شاخه­ های مغفول این کلان­ مفهوم آموزشی در کتب درسی مربوط عرضه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


جعفری، سید ابراهیم (1384). تحولات جهانی، آینده و نگرانی­های تربیتی. پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی، 11 و 12(16)، 161-176.
حیدری، حسین؛ صالح صدق­پور، بهرام؛ و سلگی، محمد (1399). بررسی نقش و جایگاه دین در هویت فردی ایرانیان. مجلۀ اسلام و علوم اجتماعی، 23، 33-56.
دبیرخانۀ طرح تولید برنامۀ درسی ملی (1390). برنامۀ درسی ملی جمهوری اسلامی ایران: طرح جامع تحول بنیادین برنامههای درسی و تربیتی (نگاشت 5). تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
ذاکری، نعیمه؛ و شاکری، فائقه (1395). بررسی میزان برخورداری کتاب‌های هدیه­های آسمان، فارسی و مطالعات اجتماعی ششم دبستان از مؤلفه­های هویت ملی، دینی و انقلابی. فصلنامۀ مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی، 13(24)، 69-92.
رزم‌آرا، پری؛ و صانعی مهری، زهره (1399). تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی ازنظر میزان توجه به هویت ملی و هویت دینی. فصلنامۀ علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 15(16)، 79-94.
رون، سید امیر (1398). نظریۀ یادگیری فطرت‌گرای توحیدی زمینه­ساز تمدن نوین اسلامی. سایت سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی. http://www.oerp.ir. تاریخ مشاهده: 01/06/1400.
سبوحی، علی؛ و شریفی، سعید (1398). هویت ضعیف، هنجارهای قوی: تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان. مجلۀ رشد آموزش علوم اجتماعی، 80(6)، 30-35.
شادی­گو، شهریار؛ پروانه، فریبا؛ و توتونچیان، مهری (1399). تحلیل مضامین ارزش‌های دفاع مقدس و ظلم‌ستیزی انقلاب اسلامی ایران در کتاب‌های فارسی و مطالعات اجتماعی ابتدایی. فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، 51، 3-22.
صبوری خسروشاهی، حبیب (1388). آموزش‌وپرورش در عصر جهانی‌شدن: چالش­ها و راهبردهای مواجهه با آن. فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 1(1)، 153-196.
صفری، عباس؛ و قلتاش، عباس (1399). چالش‌ها و راهبردهای آموزش‌وپرورش در عصر جهانی‌شدن. فصلنامۀ مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی، 54، 33-46.
فاضلی، نعمت‌الله (1392). درس درجۀ دو: چگونه درس مطالعات اجتماعی رو جذاب کنیم؟. مجلۀ رشد آموزش علوم اجتماعی، 6(60)، 4-9.
قنبری برزیان، علی؛ و همتی، رضا (1394). هویت دینی در جامعۀ ایرانی: مرور نظام‌مند مطالعات انجام‌شده (1380-1392). مجلۀ جامعهشناسی کاربردی، (26(3)، 117-138.
کاشی, حسین؛ و بنیادی, ناصر (1392). تبیین مدل هویت مکان: حس مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن (نمونۀ موردی: پیاده‌راه شهرری). نشریۀ هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 18(3)، 43-52.
گلومبوک، سوزان؛ و فی­وش، رابین (1377). رشد جنسیت (مهرناز شهرآرای، مترجم). تهران: ققنوس.
متین­فر، نرگس؛ و کیان، مرجان (1399). اثربخشی اجرای برنامۀ درسی تلفیقی هنر بر عملکرد تحصیلی دانش‌‌آموزان در درس مطالعات اجتماعی. فصلنامۀ پژوهش­های برنامۀ درسی، 20، 66-83.
محمدی، محمود (1398). آموزش مطالعات اجتماعی: رویکرد محافظه‌کارانه یا رویکرد تحول‌گرا. فصلنامۀ پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی، (19)1، 57-75.
معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی معین (چاپ 3). تهران: امیرکبیر.
میرزایی، جمشید (1398). پروژه‌ها، راهبرد تدریس مؤثر مطالعات اجتماعی. مجلۀ رشد آموزش علوم اجتماعی، 81(5)، 26-30.
میرزایی، جمشید؛ و خزایی، فاطمه (1399). آموزه­های زیست‌محیطی در کتب مطالعات اجتماعی: از بی‌توجهی تا صلاحیت و ضرورت. فصلنامۀ پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی، 3(24)، 113-136.
نجار نهاوندی، مریم؛ و قربان‌علی­زاده، مژده (1393). تحلیلی بر هویت ملی در کتب درسی (مطالعۀ موردی: مطالعات اجتماعی). فصلنامۀ پژوهش­های تربیتی، 29(23)، 79-101.
نجفی، موسی (1386). ذات هویت ایرانی. خردنامۀ همشهری، 15، 42-44.
Adams, R. (1926). The Evolution of Urban Society: Early Mesopotamia and Prehispanic Mexico. Chicago, Aldine Pub. Co, 1986.
Antonova, N. (2014). Economic Identity and Professional Self-Determination. Athens Journal of Social Sciences, 1(1), 71-82), Retrieved 15 December 2021.
Bernstein, M. (2005). Identity Politics. Annual Review of Sociology. Annual Reviews, 47–74, Retrieved 1 November 2021.
Ennaji, M. (2005). Multilingualism, Cultural Identity, and Education in Morocco. Springer Science and Business Media,19-23, Retrieved 15 December 2021.
Epp, A.; and Price, L. (2008). Family Identity: A Framework of Identity Interplay in Consumption Practices. Journal of Consumer Research, 35(1), 50–70), https://doi.org/10.1086/529535.
Gentry, B. (2018). Political Identity: Meaning, Measures, and Evidence. In: Springer, Cham. Why Youth Vote?, pp. 19-48. Available in: https://doi.org/10.1007/978-3-319-69608-9_2.
Nimbalkar, N. (2011). John Locke on Personal Identity. Mens Sana Monographs, 9(1), 268–275. Available in: https://doi.org/10.4103/0973-1229.77443.
Tajfel, H.; and Turner, J. C. (1979). An Integrative Theory of Intergroup Conflict. In: W. G. Austin, and S. Worchel (Eds.). The Social Psychology of Intergroup Relations, pp. 33-47. Monterey, CA: Brooks/Cole.
Tajfel, H.; and Turner, J. C. (2004). The Social Identity Theory of Intergroup Behavior. In: Jost, John T.; and Sidanius, Jim (eds.). Key Readings in Social Psychology. Political psychology, pp. 276–293. Key Readings. Psychology Press.