بررسی پژوهش‌های انجام‌شده مرتبط با سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران: یک مطالعۀ فراترکیب

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، دانشگاه امام صادق (ع)، پردیس خواهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه روش‌ها و برنامه‌های آموزشی و درسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی پژوهش‌­های کیفی مرتبط با سند تحول بنیادین آموزشوپرورش است که طی سال‌های 1389 تا 1399 انجام شده­‌اند تا از این رهگذر، علاوه‌بر توصیف وضعیت پراکندگی موضوعی این تحقیق‌ها، دربارۀ امکانات سیاستی و اجرایی حاصل از یافته‌­های پژوهش­‌ها کسب اطلاع شود. بدین منظور، از روش فراترکیب هفت‌مرحله­‌ای سندلوسکی و باروسو (2007) استفاده کرده‌ایم که در آن، ازمیان جامعه‌­ای با 2283 منبع، پس‌از طی‌کردن مراحل غربالگری، 35 پژوهش را انتخاب و طی فرایند تحلیل مضمون، نقدهای وارد بر فرایند اجرا و نیز محتوای سند درکنار پیشنهادها و راهکارهای اصلاح آن­ها را درقالب دوازده مضمون فراگیر شناسایی کرده‌ایم. یافته‌­های حاصل از این فراترکیب نشان می‌­دهد ازجمله مهم­ترین نقدهای وارد بر فرایند اجرای سند، موارد ذیل را می‌توان برشمرد: وجودنداشتن اجماع نظری و صراحت عملی میان نهادها و بازیگران، شتاب­زدگی و بی­‌برنامگی، صورت‌نگرفتن تفهیم و مشارکت درمیان ذی‌نفعان، و ضعف در فرایند ارزیابی. شاخص­ترین نقدهای وارد بر محتوای سند نیز عبارت‌اند از: ابهام‌داشتن و شفاف‌نبودن مفاهیم، التقاط روش­شناختی، ضعف و تعارضات نظری در مفاهیم و مبانی، و کم‌توجهی به تنوع فردی و فرهنگی. براساس یافته‌­های پژوهش، پیشنهادهایی را برای اصلاح وضع موجود در دو بخش اجرایی و محتوایی می‌توان مطرح کرد که مهم­ترین آن­ها عبارت‌اند از: تنظیم نقشۀ راه؛ جلب مشارکت همگانی و فراقُوه­ای با زمینه­‌سازی قانونی، علمی، نهادی و نگرشی درراستای حکمرانی اجتماعی؛ اصلاح فرایندهای نظام مدیریت منابع انسانی در آموزش­‌وپرورش؛ اصلاح کلیت متن سند؛ روش‌شناسی تدوین و مفاهیم و مبانی نظری آن. در بررسی توصیفی وضعیت پراکندگی موضوعی پژوهش‌­ها، یافته‌­های پژوهش نشان می‌­دهد بیش‌از نیمی از مطالعات صورت‌گرفته به‌نوعی با زیرنظام­‌های مطرح در سند تحول، مرتبط بوده‌­اند و در نیم دیگر، با رویکردهای درون­متنی یا برون­متنی، مفاهیم متعددی در سند مطالعه شده و تنها در تعدادی محدود از تحقیقات، بررسی و نقد اجرای سند صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


اخلاقی، آزیتا؛ صالح صدق­‌پور، بهرام؛ و نویداَدهم، مهدی (1399). آینده‌­پژوهی اجرای اهداف سند تحول بنیادین آموزش‌­وپرورش در افق ۱۴۰۴. مطالعات راهبردی سیاست­گذاری عمومی، ۳۴، ۵۶-۸۰.
اکبری، معصومه (1393). بررسی تربیت دینی با توجه به اسناد تحول در آموزش­‌وپرورش. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
 ایزدپناه، امین (1396). گفت‌وگومندی و چندصدایی در تعلیم‌وتربیت رسمی ایران. (رسالۀ دکتری). دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
برادران حقیر، مریم؛ و نیری­پور، زهرا سادات (1398). مدرسۀ صالح، کانون تحقق حیات طیبه با تأکید بر جامعۀ محلی. علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 12، 25-46.
بصیرتی برزکی. زهرا (1395). مطالعۀ تطبیقی اهداف اقتصادی- حرفه‌­ای سند تحول بنیادین نظام تعلیم­‌وتربیت ایران و نظام آموزشی ژاپن (MEXT) در مقطع ابتدایی و راهکارهای اجرایی آن. (پایان­‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
بنیادی، حجت‌­الله؛ فانی، علی‌­اصغر؛ و سیدجوادین، سید رضا (1397). طراحی و تبیین الگوی شایستگی مدیران مدارس برمبنای سند تحول بنیادین آموزش‌­وپرورش و دیگر اسناد بالادستی. مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، 7(2)، 113-144.
بی‌طرفان، فاطمه سادات؛ سجودی، مرجان؛ و دهقانی، مرضیه (1399). بررسی موانع اجرایی سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش براساس مدل فولن: موردکاوی ساحت تربیت زیبایی‌­شناختی و هنری. پژوهش در برنامه‌­ریزی درسی، 67، ۹۰-۱۱۰.
پله، امیر (1394). تبیین فلسفۀ تربیت چندفرهنگی برای نظام تربیتی ایران و تحلیل و ارزیابی سیاست‌­های تربیتی موجود برمبنای آن. (رسالۀ دکتری). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
تقوی­‌نسب، سیده نجمه؛ و کریمی، محمدحسن (1397). نگاهی تطبیقی به مضامین تعلیم­‌وتربیت آینده‌­گرا و مؤلفه‌­های سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. اسلام و پژوهش­های تربیتی، 19، 85-98.
ثباتی، محمدرضا (1396). بررسی مبانی فلسفی تربیت معنوی در سند تحول بنیادین آموزشوپرورش جمهوری اسلامی ایران. (پایان­‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
حاجی‌­بابایی، حمیدرضا (1391). ویژگی‌­های مدرسه‌­ای که دوست دارم با توجه به سند تحول بنیادین در آموزش‌­وپرورش. نوآوری­های آموزشی، 42، 51-74.
حاجی‌­لو مهدی‌­پور، نسرین (1393). فلسفۀ تربیت بدنی در اسناد تحول بنیادین نظام تربیت رسمی عمومی و رهگیری آن در برنامۀ درسی تربیت بدنی دورۀ ابتدایی. (پایان­‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
خطیبی، مهسا (1394). فلسفۀ تربیت فنی و حرفه‌­ای ازمنظر قرآن و روایات ائمۀ اطهار- علیهم السلام- و تحلیل محتوای سند تحول بنیادین و برنامۀ درسی ملی براساس آن. (پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
دهقانی، مرضیه؛ سلیمانی دره­باغی، فاطمه؛ و فرجی، محدثه (1396). مطالعۀ مؤلفه­‌های سرمایۀ اجتماعی اسلامی در سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش. علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 5(9)، 5-36.
دیزوی، صفا (1393). تحلیل مبانی فلسفی سند تحول بنیادین نظام آموزش‌­وپرورش ایران. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
رجایی، ملیحه (1399). تبیین تربیت مبتنی‌بر گفت‌وگو با رویکرد اسلامی و نقد و بررسی ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی در مبانی نظری سند تحول بنیادین برمبنای آن. (رسالۀ دکتری). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
رحیمی، طاهره (1395). بررسی نگرش والدین دانشآموزان متوسطۀ اول نسبت‌به سند تحول بنیادین آموزش‌­وپرورش. (پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
صفار حیدری، حجت؛ و حسین‌نژاد، رزا (1393). رویکردهای عدالت آموزشی: نگاهی به جایگاه عدالت آموزشی در سند تحول بنیادین نظام آموزش‌­وپرورش ایران. پژوهشنامۀ مبانی تعلیموتربیت، 4(1)، 49-72.
عباسی، منصوره؛ ماهروزاده، طیبه؛ سجادی، سید مهدی؛ و عدلی، فریبا (1398). تبیین فلسفی رویکرد سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش به دانش و نقد دلالت‌­های آن در تعلیم‌­وتربیت. اندیشه­‌های نوین تربیتی، 15(4)، 7-34.
عظیمی، محمد (1399). بررسی و تدوین شاخص‌های ارزیابی عملکرد نظام آموزش‌­وپرورش در اجرای سند تحول بنیادین. پویش در آموزش علوم انسانی دانشگاه فرهنگیان، 5(19)، 83-100.
عقدایی، مرضیه (1394). تحلیل رویکرد اسناد رسمی نظام آموزش‌­وپرورش به جهانیشدن و واکاوی جایگاه آموزش برای شهروندی جهانی در این اسناد. (پایان­‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
فرزی، شهناز (1397). بررسی جایگاه تربیت هنری در سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
فرمهینی، الهام (1397). شناسایی درک مدیران مدارس از مفهوم «حیات طیبه» در سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش و سازوکار­های تحقق آن در مدارس ابتدایی شهر تهران. (پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
فرمهینی فراهانی، محسن؛ حسینایی، فاطمه؛ و احمدآبادی آرانی، نجمه (1398). بررسی جایگاه حیات طیبه در سند تحول بنیادین و تبیین راهکارهای تحقق آن در آموزش‌وپرورش. پژوهش در مسائل تعلیم­‌وتربیت اسلامی، 42، 79-104.
قجری، ناصر؛ مزیدی، محمد؛ و شمشیری، بابک (1399). واکاوی و فهم اهمّ چالش­ها و موانع عملیِ پیشِ‌رو در تحقق سند تحول بنیادین با تمرکز بر زیرنظام­های اصلی آن. پژوهش­های برنامۀ درسی، 10(1)، ۱-۳۳.
قوی‌دست، اردشیر (1397). تحلیل مؤلفه‌­های تربیت شهروندی در اسناد تحولی آموزش­‌وپرورش و مقایسۀ آن با مؤلفه‌­های تربیت شهروندی دموکراتیک در دیدگاه پراگماتیسم. (پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
کریمی، محمدحسن؛ مرزوقی، رحمت‌­الله؛ محمدی، مهدی؛ مزیدی، محمد؛ و تقوی­‌نسب، سیده نجمه (1399). بررسی الزامات تعلیم‌­وتربیت ازمنظر رویکرد آینده­‌گرایی با توجه به اسناد توسعۀ جمهوری اسلامی ایران. تعلیم‌­وتربیت، 36(3)، 9-28.
محمدی، طالب؛ حسنی، رفیق؛ و محمدی، مجید (1398). مدل بومی ارتقای آگاهی و نگرش معلمان استان کردستان نسبت‌به سند تحول بنیادین آموزش‌­وپرورش. تدریس‌­پژوهی، 7(3)، 243-264.
محمودی، سیروس (1399). بررسی جایگاه هویت دینی و انقلابی در سند تحول بنیادین آموزشوپرورش. پژوهش در مسائل تعلیم­‌وتربیت اسلامی، 47، 159-182.
مرادی، مصطفی؛ و باقری نوع‌­پرست، خسرو (1399). تحلیل و نقد مفهوم «هویت» در اسناد تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامۀ مبانی تعلیم‌­وتربیت، 10(1)، ۱۳۶-۱۵۶.
مرزوقی، رحمت‌­الله؛ عقیلی، رضا؛ و مهروَرز، محبوبه (1395). تحلیل و نقد نظری و روش‌شناختی اسناد تحول بنیادین آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامۀ مبانی تعلیم­‌وتربیت، 2، 21-40.
مظاهری، حسن؛ موسی­‌پور، نعمت‌­الله؛ و ناطقی، فائزه (1396). نقش خانواده در برنامۀ درسی شایستگی­‌محور دورۀ ابتدایی ازمنظر اسناد تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش. خانواده و پژوهش، 34، 7-32.
نجفی، ابراهیم؛ و احمدی، حسین (1391). اهمیت، نقش و کارکرد خانواده ازدیدگاه اسلام و بررسی جایگاه آن در سند تحول بنیادین آموزش­وپرورش. خانواده و پژوهش، 14، 7-30.
نویداَدهم، مهدی (1391). الزامات مدیریتی تحول بنیادین در آموزش­‌وپرورش. راهبرد فرهنگ، 17 و 18، 295-324.
نویداَدهم، مهدی؛ و راغب، فاطمه (1399). طراحی مدل اجرای سند تحول بنیادین آموزشوپرورش. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 10(1)، 67-84.
نویدپور، فاطمه (1396). شناسایی موانع اجرایی سند تحول بنیادین آموزش­‌وپرورش ایران برمبنای روش­‌شناسی کیو. (پایان­‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
هدایتی، فرشته؛ و خوارزمی، رحمت­‌الله (1395). آسیب‌­شناسی اجرای برنامه‌­های سند تحول براساس مبانی مدیریت تحول سازمانی. راهبرد توسعه، 45، 240-259.
همتی­فر، مجتبی؛ و آهنچیان، محمدرضا (1392). ارائۀ الگوی ارزیابی سازواری نظریۀ ترکیبی در فلسفۀ تعلیم­‌وتربیت: بررسی موردی سازواری «فلسفۀ تربیت جمهوری اسلامی ایران» در سند ملی تحول بنیادین آموزش‌­وپرورش. پژوهشنامۀ مبانی تعلیم‌­وتربیت، 3(2)، 25-48.
یداللهی، انور؛ یاوری، اسدالله؛ و زارعی، محمدحسین (1398). بررسی تطبیقی رویکرد سند ۲۰۳۰ و سند تحول بنیادین در آموزش‌­وپرورش ایران به عدالت آموزشی جنسیتی. پژوهش حقوق عمومی، 65، 169-196.
Beck, C. T. (2002). Mothering Multiples: A Meta-Synthesis of Qualitative Research. MCN: The American Journal of Maternal/Child Nursing, 27(4), 214-221. DOI: 10.1097/00005721-200207000-00004.
Sandelowski, M.; and Barroso, J. (2007). Handbook for Synthesizing Qualitative Research. New York: Springer.
Zimmer, L. (2006). Qualitative Meta-Synthesis: A Question of Dialoguing with Texts. Journal of Advanced Nursing, 53(3), 311-318.