ابعاد و نشانگرهای ویژگی های پیروان در سازمان های آموزشی از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مدیریت آموزشی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

امروزه، پیروان (کارکنان) نقشی مهم و حیاتی در اثربخشی فرایند رهبری در سازمان‏ ها دارند. این مسئله در سازمان‏های آموزشی که مسئول پرورش‌دادن شخصیت، منش و سلوک انسانی هستند، میان مدیران و کارکنان در ابعاد گستردۀ آن به‏ عنوان عوامل اجرایی، از مهم‏ترین موضوع‌هایی است که در هرگونه فعالیت آموزشی و پرورشی رخ می‏ نماید و اثرهای مهم آن بر تعلیم‏ وتربیت‏ جامعه، اجتناب‌ناپذیر است. بررسی‏ ها نشان می‏ دهد کانون توجه بیشتر پژوهش‌ها مفاهیم رهبر آموزشی، و رفتارها و ویژگی‏های رهبری بوده؛ اما تحقیق‌هایی کافی و جامعی دربارۀ نقش پیروان (کارکنان) و ویژگی‏های آنان در سازمان‌های آموزشی صورت نگرفته است؛ از این روی، در پژوهش حاضر، با رویکردی جدید و با استناد به آیات قرآنی ازطریق بررسی نوع تعامل‌های پیروان با بهترین الگوها و راهنمایان تربیتی (فرستادگان الهی)، توسط روش تحقیق کیفی ازنوع اِسنادی و به‏ کارگیری روش تحلیل محتوا و با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند در آیات قرآن، ضمن تبیین جایگاه پیروان در فرایند رهبری و اشاره به مطالعات صورت‌گرفته درحوزۀ گونه‌شناسی ‏های پیروان، ابعاد و نشانگرهای ویژگی‏ های پیروان (کارکنان) در سازمان‏های آموزشی را شناسایی کرده‌ایم. یافته‏ های تحقیق نشان می‌دهد ابعاد و ویژگی‏های پیروان، شامل نُه مورد بدین شرح است: ایمان (با نُه زیرمقوله و 54 ویژگی)؛ اطاعت از فرمان خدا و رسول (رهبر) (با دوازده ویژگی)؛ تداوم ذکر الهی، پرستش خدا و دعاکردن (با شش ویژگی)؛ تولی و تبری در تعامل‌های بین‌گروهی میان کارکنان (با شش ویژگی)؛ تلاش مستمر برای رشد و تعالی خود (با هفت ویژگی)؛ عدالت (با شش ویژگی)؛ اعتدال (با پنج ویژگی)؛ عبرت‌گیری از پیشینیان (با دو ویژگی)؛ برقرای ارتباطات کلامی نیکو و مؤثر (با سه ویژگی).

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (ناصر مکارم شیرازی، مترجم و مفسر).
ابن‏شعبۀ حرانی، حسن بن على (1404ق). تحف العقول (علی‌اکبر غفاری، مصحح). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
اسکندری، مجتبی؛ و ثمنی، اسماعیل (1391). طراحی و تبیین الگوی پیروی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ازمنظر امام خمینی (ره) و امام خامنه­ای- مد ظلّه. فصلنامۀ علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی، 20(1)، 39-60.
اسکندری، مجتبی؛ عابدی جعفری، حسن؛ بازرگانی، محمد؛ و ثمنی، اسماعیل (1390). گونه‏شناسی نظریه‏های پیروی. توسعۀ انسانی پلیس، 8(35)، 53-69.
افجه، سید علی‌اکبر؛ نقی‌پورفر، ولی‌‌الله؛ و جعفرپور، محمود (1393). ارائۀ مدلی برای انجام پژوهش‌های بنیادی درحوزۀ مطالعات مدیریت اسلامی (مورد مطالعه: عدالت توزیعی در سازمان). مطالعات راهبردی بسیج، 17(62)، 33-56.
ایزدی یزدان‌آبادی، احمد (1388). ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش بلوغ کارکنان. روان‏شناسی نظامی، 1(1)، 53-62.
بوش، تونی؛ و میدلوود، دیوید (1393). رهبری و مدیریت آموزشی (محمدرضا آهنچیان و منصوره عتیقی، مترجمان). تهران: رشد.
دانایی فرد، حسن؛ و مظفری، زینب (1387). ارتقای روایی و پایایی در پژوهش‌های کیفی مدیریتی: تأملی بر استراتژی‌های ممیزی پژوهشی. پژوهشهای مدیریت، 1(1)، 131-162.
دایرةالمعارف فارسی قرآن کریم (تاریخ مشاهده: 15/4/1400). قابل دسترسی در سایت: http://qurandoc.com/.
دشتی، محمد (1380). ترجمۀ نهج البلاغه. قم: الهادی.
رزی، جمال؛ امام‌جمعه، سید محمدرضا؛ و احمدی، غلام‌علی (1396). استخراج ابعاد معلمان اثربخش به‌منظور ارائۀ چهارچوب مفهومی آموزش و تربیت معلم اثربخش و اعتباربخشی آن. پژوهش در تربیت معلم (دانشگاه فرهنگیان). 1(1)، 13-46.
شاملی، عباس‌علی (1386). آموزش‌وپرورش نبوی: بستری از خودشکوفایی فردی به تثبیت عدالت اجتماعی: رویکردی قرآنپژوهانه (اعظم ملایی‌نژاد، به‌کوشش و گردآورنده). مجموعۀ مقالات همایش ملی رویکرد اسلامی در مدیریت آموزشوپرورش: نوآوری‏ها و تجربه‏های موفق مدیران مدارس. تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
شورای عالی آموزش‌وپرورش- وزارت آموزش‌وپرورش (1390). سند تحول بنیادین آموزش‏وپرورش.
شیرازی، علی (1382). مدیریت آموزشی. مشهد: جهاد دانشگاهی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1385). تفسیر المیزان (سید محمدباقر موسوی همدانی، مترجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عابدی جعفری، حسن (1375). رفتارشناسی پیروان و نظریه‏های پیروی. مصباح، 19، 39-54.
عبدالهی، بیژن (1395). مدیریت و رهبری در مدارس: نظریه و عمل مبتنیبر رویکردهای اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
علی‌زادۀ زوارم، علی؛ و رجب‌زاده، محسن (1393). مروری بر مفهوم پیروی اثربخش و ارتباط آن با رهبری اثربخش. توسعة سازمانی پلیس، 49، 109-129.
قرائتی، محسن (1374). تفسیر نور. قم: مؤسسۀ در راه حق.
کتابخانۀ مدرسۀ فقاهت (تاریخ مشاهده: 20/4/1400). قابل دسترسی در سایت: https://lib.eshia.ir/.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (علی‌‎اکبر غفاری، مصحح). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ماجدی، پری‌سیما سادات؛ نادری، عزت‌الله؛ و سیف نراقی، مریم (1398). صلاحیت‏های معلمی متناسب با ویژگی­های جهانی و اعتبارسنجی آن ازدیدگاه مدیران و معلمان نمونۀ مدارس. فصلنامۀ علمی- پژوهشی مدیریت مدرسه، 7(1)، 87-104.
محمدزاده، زهرا؛ و امینی، علی‌رضا (1396). بررسی اثر مبادلۀ رهبر- پیرو بر نظریه‏های ضمنی پیروی پیروان. فصلنامۀ علمی- پژوهشی مدیریت سازمانهای دولتی، 5(2)، 31-42.
محمدزاده، زهرا؛ مرتضوی، سعید؛ و لگزیان، محمد‌ (1393). گونه­شناسی نظریه­های ضمنی پیروی با‌ استفاده ‌از ‌رویکرد ‌تحلیل ‌محتوای‌ عرفی. فصلنامۀ علوم مدیریت ایران، 9(63)، 25-51.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (1394). دایرةالمعارف چندرسانهای قرآن کریم: نرم‏افزار جامع التفاسیر نور 3.
مطهری، مرتضی (1389). سیری در نهج البلاغه. تهران: صدرا.
مقیمی، سید محمد (1394). اصول و ابعاد مدیریت ازدیدگاه اسلام. تهران: راه‌دان.
مکارم شیرازی، ناصر (1367). تفسیر نمونه (جلد 24). بیروت: دار الکتاب الإسلامیة.
Agho, A. O. (2009). Perspectives of Senior-Level Executives on Effective Followership and Leadership. Journal of Leadership and Organizational Studies, 16(2), 1591-66. doi:10.1177/1548051809335360.
Alcorn, D. (1992). Dynamic Followership: Empowerment at Work. Management Quarterly, 33(1), 9–14.
Barrick, M. R.; and Mount, M. K. (2005). Yes, Personality Matters: Moving on to More Important Matters. Human Performance, 18(4), 359-372.
Barrick, M. R.; Mount, M. K.; and Judge, T. A. (2001). Personality and Performance at the Beginning of the New Millennium: What Do We Know and Where Do We Go Next?. International Journal of Selection and Assessment, 9(1‐2), 9-30.
Bass, Bernard M. (1990). Handbook of Leadership. 3ED.New York: Free Press.
Belbin, R. M. (2012). Team Roles at Work. London: Routledge.
Bligh, M .(2011). Followership and Follower-Centred Approaches. In: Bryman A.; Collinson, D.; Grint, K. et al. (eds). The Sage Handbook of Leadership. London: Sage. 425-436.
Bryman, A. (2004). Qualitative Research on Leadership: A Critical but Appreciative Review. Leadership Quarterly, 15(5), 721–891.
Bryman, A.; Collinson, D.; Grint, K.; Jackson, B.; and Uhl-Bien, M. (2011). The SAGE Handbook of Leadership. SAGE Publications.
Bufalino, Giambattista (2018). Followership under the Spotlight: Implications for Followership Development, Industrial and Commercial Training. https://doi.org/10.1108/ICT-04-2017-0028.
Carsten, M. K. (2017). Followership Development: A Behavioral Approach. In: Clark, M. G.; and Gruber, C. W. (Eds). Leader Development Deconstructed. Springer, Cham, 143-161.
Carsten, M. K.; Uhl-Bien, M.; West, B.; Patera, J.; and McGregor, R. (2010). Exploring Social Constructions of Followership: A Qualitative Study. The Leadership Quarterly, 21, 543–562.
Chaleff, I. )1995). The Courageous Follower: Standing up to and for Our Leaders. San Francisco, CA: Berrett-Koehler Publishers Inc.
Chaleff, I. (2008). Creating New Ways of Following. In: Riggio, R.; Chaleff, I.; and Lipman-Blument, J. (eds). The Art of Followership: How Great Followers Create Great Leaders and Organizations?. San Francisco: Jossey-Bass, 67–87.
Chaleff, I. (2009). The Courageous Follower: Standing up to and for Our Leaders (Paperback). Edition by Ira Chaleff (Paperback). Berrett-Koehler Publishers.
Chansiri, W.; and Srisa-Ard, B. (2010). Core Competency of Universities SupportingLine Administrators in Thailand. The Social Sciences Journal, 1, 122-132.
Ciulla, J. (1998). Ethics: The Heart of Leadership. London: Praeger.
Collinson, D. (2006). Rethinking Followership: A Post-Structuralist Analysis of Follower Identities. Leadership Quarterly, 17, 179-189.
Crossman Brian, Crossman Joanna (2017). Conceptualising Followership: A Review of the Literature. Leadership, 7(4), 481–497. https://doi.org/10.1177/1742715011416891.
Danielsson, E. (2012). The Roles of Followers: An Exploratory Study of Follower Roles in a Swedish Context. Leadership and Organization Development Journal, 348, 708-723.
Dixon, G.; and Westbrook, J. (2003). Followers Revealed. Engineering Management Journal, 15(1), 19–25.
Ford, Jackie; and Harding, Nancy (2018). Followers in Leadership Theory: Fiction, Fantasy and Illusion. Leadership. 14(1), 3-24. DOI: 10.1177/1742715015621372.
Foti, R. J.; Hansbrough, T. K.; Epitropaki, O.; and Coyle, P. T. (2017). Dynamic Viewpoints on Implicit Leadership and Followership Theories: Approaches, Findings and Future Directions. The Leadership Quarterly, 28(2), 261-267. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2017.02.004.
Gardner, W.; Avolio, B.; Luthans, F.; May, D.; and Walumbwa, F. (2005). Can You See the Real Me?: A Self-Based Model on Authentic Leader and Follower Development. Leadership Quarterly, 16, 342–372.
Goleman, D.; and Boyatzis, R. (2017). Emotional Intelligence Has 12 Elements. Which Do You Need to Work on?. Harv Bus Rev, 06, 1-5.
Grint, K. (2005). Leadership: Limits and Possibilities. London: Palgrave.
Hogan, J.; and Holland, B. (2003). Using Theory to Evaluate Personality and Job-Performance Relations: A Socioanalytic Perspective. Journal of Applied Psychology, 88(1), 100-112.
Hollander, E. P. (1992). Leadership, Followership, Self and Others. Leadership Quarterly, 3(1), 43-54.
Jackson, B.; and Parry, K. (2011). A Very Short, Fairly Interesting and Reasonably Cheap Book about Studying Leadership. 2nd Edition. London: Sage.
Jaussi, K.; Stefanovich, A.; and Devlin, P. (2008). Effective Followership for Creativity and Innovation. In: Riggio, R.; Chaleff, I.; and Lipman-Blument, J. (eds). The Art of Followership: How Great Followers Create Great Leaders and Organizations?. San Francisco: Jossey-Bass, 291-307.
Judge, T. A.; and Ilies, R. (2002). Relationship of Personality to Performance Motivation: A Meta-Analytic Review. Journal of Applied Psychology, 87(4), 797-807.
Kellerman, B. (2007). What Every Leader Needs to Know about Followers. Harvard Business Review, 84-91.
Kellerman, B. (2008). Followership: How Followers are Creating Change and Changing Leaders. Boston, MA: Harvard Business School Publishing.
Kellerman, B. (2012). The End of Leadership. Harper Business, New York, NY.
Kelley, R. E. (1988). In Praise of Followers. Harv Bus Rev, 88, 142-148.
Kelley, R. E. (1992). The Power of Followership: How to Create Leaders People Want to Follow and Followers Who Lead Themselves?. New York: Doubleday.
Kelley, R. E. (2008). Rethinking Followership. In: Riggio, R. E.; Chaleff, I.; and Blumen Lipman, J. (Eds). The Art of Followership: How Great Followers Create Great Leaders and Organizations?. Jossey Bass, San Francisco, CA, 5-16.
Kong, M.; Gao, P.; and Yang, L. (2016). How Does Implicit Followership Theories Influence Employee’s Creativity?. Academy of Management Proceedings. http://proceedings.aom.org/content/2016/ 1/10127.
McKimm, J.; and Vogan, C. L. (2019). Followership: Much More than Simply Following the Leader. Leader, 1-4. doi:10.1136.
Mellon, Cassandra Ann (2016). Effective Followership Characteristics: SelfRegulation and Intercultural Communication Competence. Masters Thesis, .University of Tennessee, Knoxville, cmellon2@vols.utk.ed.
Monzania, Lucas; Ripolla, Pilar and Peiró, José María (2015). Winning the Hearts and Minds of Followers: The Interactive Effects of Followers’ Emotional Competencies and Goal Setting Types on Trust in Leadership. Rev Latinoam Psicol, 47(1), 1-15.
Myers, S. (2016). Myers-Briggs Typology and Jungian Individuation. The Journal of Analytical Psychology, 61(3), 289-308.
Pearce, C. L.; Hoch, J. E.; Jeppesen, H. J.; and Wegge, J. (2010). New Forms of Management: Shared and Distributed Leadership in Organizations. Journal of Personnel Psychology, 9(4), 151-153.
Pfeffer (1975 and 1992). Role Theory. Human Relation, 28, 139-153.
Potter, E.; and Rosenbach, W. (2006). Followers as Partners: The Spirit of Leadership. In: Rosenbach, W.; and Taylor, R. (eds). Contemporary Issues in Leadership. Boulder. CO: Westview Press.
Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior Is Online at orgpsych.annualreviews. https://doi.org/10.1146/annurev-orgpsych-012119- 045434.
Robert, G. Lord; Olga, Epitropaki; Roseanne J., Foti,; and Tiffany Keller, Hansbrough (2020). Implicit Leadership Theories, Implicit Followership Theories and Dynamic Processing of Leadership Information. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior.
Rosenbach, W. E.; Pittman, T. S.; and Potter, E. H. (2018). What Makes a Follower?. In: Rosenbach, W. E.; and Rosenbach, W. E. (eds). Contemporary Issues in Leadership. New York NY: Routledge, 77-87.
Rost, J. C. (2008). Followership: An Outmoded Concept. In: R. E. Riggio; I. Chaleff; and J. Lipman-Blumen (Eds.). The Art of Followership: How Great Followers Create Great Leaders and Organizations (J-B Warren Bennis Series). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Steger, J.; Manners, G.; and Zimmerman, T. (1982). Following the Leader: How to Link Management Style to Subordinate Personalities?. Management Review, 82(10), 22-28.
Sy, T. (2010). What Do You Think of Followers? Examining the Content, Structure and Consequences of Implicit Followership Theories. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 113(2), 73- 84.
Uhl-Bien, M. (2005). Implicit Theories of Relationships in the Workplace. In: Schyns, B.; and Meindl, J. (eds). Implicit Leadership Theories: Essays and Explorations. Greenwich: Information Age Publishing.
Uhl-Bien, M.; and Pillai, R. (2007). The Romance of Leadership and the Social Construction of Followership. Follower-Centered Perspectives on Leadership: A Tribute to the Memory of James R. Meindl, Sago Publications, 187-209.
Uhl-Bien, M.; Riggio, R. E.; Lowe, K. B.; and Carsten, M. K. (2014). Followership Theory: A Review and Research Agenda. The Leadership Quarterly, 25(1), 83-104. doi: 10.1016/j.leaqua.2013.11.007.
van Es, Thom (2017). What Differentiates Effective Followers from Less Effective Followers? An Exploratory Mixed-Methods Feld Study Using Survey-and Video-Data. University of Twente P.O. 7500AE Enschede The Netherlands.
Wang, X,; and Peng, J. (2017). The Effect of Implicit˚ Explicit Followership Congruence on Benevolent Leadership. Evidence from Chinese Family Firms, Front Psychology, 7(7), 812.
Zaleznik, A. (1965). The Dynamics of Subordinacy. Harvard Business Review, 43(3), 119-131.
Zoller, H. M.; and Fairhurst, G. T. (2007). Resistance as Leadership: A Critical, Discursive Perspective. Human Relations, 60, 1331-1360.