همایندی ادراک دانش‌آموزان دربارۀ نقش متوازن خانواده و مدرسه در تربیت دینی: پژوهشی پدیدارشناختی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه مشاوره و روانشناسی تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استاد گروه مشاوره و روانشناسی تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر به‌منظور بررسی نقش خانواده و مدرسه در تربیت دینی و ادراک دانش‌آموزان دربارۀ همایندی میان آن‏ها با رویکرد کیفی و با استفاده از روش پدیدارشناختی انجام شد. مشارکت‌کنندگان در این تحقیق، هجده دانش‌آموز دختر از مقطع متوسطه بوده‌اند که با استفاده از روش انتخاب هدفمند گزینش و براساس اصل اشباع به فرایند پژوهش وارد شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، مصاحبۀ نیمه­ ساختاریافته بود و داده ­های به‌دست‌آمده با استفاده از روش اسمیت تحلیل شد. یافته ­های پژوهش در چهار مقولۀ نقش خانواده و مدرسه در دین‏داری، همایندی/ تعارض میان آن‌ها، راهبرد دانش­ آموزان در مواجهه با تعارض و راهکار پیشنهادی جهت ارتقای همایندی دسته‏ بندی شد. نقش خانواده در بُعد مثبت، شامل الگوی عمل‏گرا، جلب مشارکت خانوادگی و انعطاف ‏پذیری در آداب دینی، و در بُعد منفی، مشتمل بر انفعال در تربیت دینی و تعارض‌های خانوادگی بوده است. نقش مدرسه در بُعد ثمربخش با توانمندی­ های معلم، انعطاف‌پذیری و احترام در رفتار مرتبط بوده و در بُعد تخریب­ کننده، رفتارهای خشن و تبعیض­ آمیز، و اجبار بدون آگاهی­ بخشی شناسایی شد. در بُعد همایندی مدرسه و خانواده، طیفی وسیع، از همایندی کامل تا اختلاف در روش‌های تربیتی و مبانی اعتقادی دیده شد و اهداف این دو بافت نیز دارای تنوع و طیفی وسیع بود. نتیجۀ همایندی، تقویت و رشد دانش‌آموزان در باورهای دینی و نتیجۀ ناهمایندی، سردرگمی آنان، اجبار به گزینش یک سو و گاه انحراف آن‌ها از مسیر برنامه‌ریزی‌شده به‌سمت دین‏داری بوده است. در بُعد راهبردها، سه شیوۀ قانون­مداری، همراهی با خانواده و انتخاب مسیر بهینه دیده شد. جهت ارتقای همایندی، سه راهکار آگاهی از ویژگی­های نوجوانان، تعامل بهتر خانواده و مدرسه، و تشویق دانش ­آموزان پیشنهاد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسپیلکا، برنارد؛ هود، رالف دبلیو.؛ هونسبرگر، بروس؛ و گرساچ، ریچارد (1400). روان‏شناسی دین براساس رویکرد تجربی (محمد دهقانی، مترجم). تهران: رشد.
استراوس، انسلم؛ و کوربین، جولیت (1397). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه­ای (ابراهیم افشار، مترجم). تهران: نشر نی.
اسدنژاد، فرزانه (۱۳۹۳). مقایسۀ نقش خانواده و مدرسه در جامعهپذیری دینی دانشآموزان دختر مقطع متوسطۀ فیروزآباد فارس. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه یزد، یزد، ایران.     
افشارمنش، محمود (۱۳۹۷). موانع و تهدیدهای فرارویِ همکاری خانواده و مدرسه برای ارتقای تربیت دینی دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی ازنظر کارشناسان تربیت دینی. معرفت، ۲۵۴، ۷۱-۱۰۱.
افشارمنش, محمود؛ و نوذری، محمود (1400). راهکارهای همکاری خانه و مدرسه درراستای تقویت تربیت دینی دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی. پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، 1(4), 7-30.
امامی سیگارودی، عبدالحسین؛ دهقان نیری، ناهید؛ رهنورد، زهرا؛ و نوری، سعیدعلی (1391). روش‌شناسی تحقیق کیفی. پدیدارشناسی پرستاری و مامایی جامع‌نگر. 66، 154-162.
برک، لورا (1400). روان‏شناسی رشد از لقاح تا کودکی (یحیی سیدمحمدی، مترجم). تهران: ارسباران.
حاج­حسینی، منصوره (1389). روان‏شناسی رشد: ابعاد تحول آدمی در گسترۀ حیات. تهران: جهاد دانشگاهی.
خطیب زنجانی، نازیلا؛ و فرج‌اللهی، مهران (1391). عوامل مؤثر در اشاعۀ مفاهیم و باورهای دینی بین دانش­آموزان دورۀ راهنمایی و متوسطۀ منطقۀ 2 تهران. روان‏شناسی تربیتی، 8(25)، 20-25.
رحمان‌پور، محمد؛ و بختیار نصرآبادی، حسن­علی (1390). بازاندیشی در معنا، جایگاه، چالش­ها و آثار عادت‌دادن در فرایند تربیت اسلامی. معرفت، 14(160)، 59-72.
رضاییان، حمید؛ و توتونچی، بهاره (1398). پیش­بینی هویت دینی فرزندان براساس الگوهای تعاملی خانواده، دین‏داری والدین و تفکر انتقادی نوجوان. مطالعات زن و خانواده، 7(3/15)، 108-129.
زربخش، محمدرضا؛ رستم‌نژاد، مریم؛ محمدی تیله‌نویی، سمیه؛ و سلیمانی سبینی، شهربانو (1399). رابطۀ جوّ عاطفی- اجتماعی مدرسه و انگیزش تحصیلی با خودکارآمدیِ تحصیلی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 13(5/63)، 505-512.
سفیری، خدیجه؛ کمالی، افسانه؛ و مصلح، نرجس‌خاتون (1394). بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی خانواده و مشارکت دینی با هویت دینی نوجوانان. جامعه­شناسی ایران، ۱۵(3)، ۱62-۱9۸.
سیف، علی‌اکبر (1400). روان‏شناسی پرورشیِ نوین: روان‏شناسی یادگیری و آموزش. تهران: دوران.
کرین، ویلیام (1400). نظریه­های رشد: مفاهیم و کاربردها (غلام‌رضا خوی­نژاد و علی‌رضا رجایی، مترجمان). تهران: رشد.
گال، مردیت دامین؛ بورگ، والتر؛ و گال، جویس (1400). روشهای تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی. تهران: سمت.
محسنی، نیک‌چهره (1397). نظریه­ها در روان‏شناسی رشد. تهران: جاجرمی.
نازک‌تبار، حسین؛ و ویسی، رضا (۱۳۸۷). واکاوی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی خانواده با تحصیل فرزندان. فرایند مدیریت و توسعه، ۲۱، 121-149.
Bandura, A. (1992). Social Cognitive Theory of Social Referencing. In: Social Referencing and the Social Construction of Reality in Infancy, 175-208. Boston: MA: Springer US.‏
Boulanger, D. (2019). Bronfenbrenner’s Model as a Basis for Compensatory Intervention in School-Family Relationship: Exploring Metatheoretical Foundations. Psychology and Society, 11(1), 212-230.‏‏
Bronfenbrenner, U. (1977). Toward an Experimental Ecology of Human Development. American Psychologist, 32(7), 513.‏
Cohen-Malayev, M.; Schachter, E. P.; and Rich, Y. (2014). Teachers and the Religious Socialization of Adolescents: Facilitation of Meaningful Religious Identity Formation Processes. Journal of Adolescence, 37(2), 205-214.
Copen, C.; and Silverstein, M. (2008). Transmission of Religious Beliefs across Generations: Do Grandparents Matter?. Journal of Comparative Family Studies. 38. 497-510.
Crespo, C.; Jose, P. E.; Kielpikowski, M.; and Pryor, J. (2013). “On Solid Ground”: Family and School Connectedness Promotes Adolescents' Future Orientation. Journal of Adolescence, 36(5), 993-1002.‏
Fowler, J. (1981). Stages of Faith: The Psychological Quest for Human Meaning. San Francisco, CA: Harper.
Hedegaard, M. (2005). Strategies for Dealing with Conflicts in Value Positions between Home and School: Influences on Ethnic Minority Students’ Development of Motives and Identity. Culture and Psychology, 11(2), 187-205.‏
Leung, J. T.; and Shek, D. T. (2019). The Influence of Parental Expectations and Parental Control on Adolescent Well-Being in Poor Chinese Families. Applied Research in Quality of Life, 14(4), 847-865.‏
Lloyd, G. M. (1996). Research and Practical Application for School, Family, and Community Partnerships. Family-School Links: How do They Affect Educational Outcomes, 255-264.
Marcia, J. E. (1980). Identity in Adolescence. Handbook of Adolescent Psychology, 9(11), 159-187.‏
Nastasi, B. K. (2017). Cultural Competence for Global Research and Development: Implications for School and Educational Psychology. International Journal of School and Educational Psychology, 5(3), 207–210.
Petts, R. J.; and Knoester, C. (2007). Parents' Religious Heterogamy and Children's Well‐Being. Journal for the Scientific Study of Religion, 46(3), 373-389.‏
Povey, J. et al. (2016). Engaging Parents in Schools and Building Parent-School Partnerships: The Role of School and Parent Organisation Leadership. International Journal of Educational Research, 79, 128-141.‏
Sánchez-Medina, J. A.; Macías-Gómez-Stern, B.; and Martínez-Lozano, V. (2014). The Value Positions of School Staff and Parents in Immigrant Families and Their Implications for Children's Transitions between Home and School in Multicultural Schools in Andalusia. Learning, Culture and Social Interaction, 3(3), 217-223.‏
Sheldon, S. B.; and Epstein, J. L. (2002). Improving Student Behavior and School Discipline with Family and Community Involvement. Education and Urban Society, 35(1), 4-26.
‏Smith, C.; and Denton, M. L. (2009). Soul Searching: The Religious and Spiritual Lives of American Teenagers. Oxford University Press.‏
Stearns, M.; and McKinney, C. (2019). Perceived Parent-Child Religiosity: Moderation by Perceived Maternal and Paternal Warmth and Autonomy Granting and Emerging Adult Gender. Psychology of Religion and Spirituality, 11(3), 177.‏
Willig, C. (2013). EBOOK: Introducing Qualitative Research in Psychology. McGraw-Hill Education (UK).‏