جایگاه پرورش تفکر مبتنی‏ بر فلسفۀ تربیتی اسلام در رسانۀ تلویزیون

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تربیت و مشاوره، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تربیت و مشاوره، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه تعلیم‌وتربیت اسلامی، پژوهشگاه مطالعات آموزش‏وپرورش، تهران، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی امکان و جایگاه پرورش تفکر مبتنی ‏بر فلسفۀ تربیتی اسلام در رسانۀ تلویزیون با تکیه بر آرای حکمت متعالیه و با تأکید بر قرائت علامه طباطبایی بوده است و برای انجام‌دادن تحقیق، از روش استنتاجی و تحلیل مضمون استفاده کرده‌ایم. این پژوهش کیفی با رویکرد استنتاجی- تحلیلی در دو بخش کیفی اجرا شده است: در بخش اول، برپایۀ ادبیات نظری پژوهش درخصوص مفهوم و هدف تفکر که در پژوهش دیگر استنتاج شده است، مؤلفه های پایۀ تفکر با استفاده از روش بازسازی فرانکنا استنتاج شد. این مؤلفه ها عبارت‌اند از: تفکر حسی، خیال انگیزی خلاقانه و تفکر منطقی- استدلالی. در بخش دوم کوشیده‌ایم برپایۀ گزاره های مفهوم، هدف و مؤلفه های تفکر، با بهره گیری از دیدگاه‌های خبرگان حوزۀ رسانه و تربیت، نسبت پرورش تفکر با تلویزیون و امکان آن را بررسی کنیم. با استفاده از روش تحلیل مضمون، طی مصاحبۀ عمیق نیمه‌ساختاریافته با خبرگان، در سه مرحلۀ کدگذاری پایه، سازمان دهنده و فراگیر، امکان پرورش‌یافتن تفکر در تلویزیون ذیل سه دیدگاه اصلی استنباط شد. نتایج پژوهش به شبکۀ مضامین مستخرج از دیدگاه‌های خبرگان، شامل «تلویزیون، جایگاه پرورش تفکر»، «تلویزیون، جایگاه واسطیِ پرورش تفکر» و «تلویزیون، عدم جایگاه پرورش تفکر» می‌پردازد و درمجموع، براساس تحلیل نتایج مضامین و برپایۀ ادبیات نظریِ پژوهش، دیدگاه مختار این پژوهش با دیدگاه دوم تناسب داشته است. تلویزیون دارای جایگاه واسطی در پرورش‌یافتن تفکر است که می‌توان آن را عبارت از «جایگاه دستیاریِ تربیتی در نظام تربیتی برمَدار برانگیختگی و گشودگی» تعریف کرد و پنج اصل محوری بدین شرح را برای آن برشمرد: رابطۀ دستیاری با نهاد سنتیِ تربیت، نقش مقدماتی و برانگیختگی در فرایند پرورش تفکر، حد گشودگی در فرارَوَندگی (سِیر ظاهر به باطن)، مقابله با تهدیدها در دوسویۀ «تلویزیون- مخاطب»، و ساختارچینی طراحی برپایۀ فرصت نگری و مخاطب فعال.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


باقری، خسرو؛ سجادیه، نرگس؛ و توسلی، طیبه (1389). رویکردها و روش­های پژوهش در فلسفۀ تعلیم‏وتربیت. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. نسخۀ الکترونیک در نرم‌افزار فیدیبو.
باهنر، ناصر (1387). رسانه­ها و دین: از رسانه­های سنتی اسلامی تا تلویزیون. تهران: مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
باهنر، ناصر (1392). دین، رسانه و کودک. تهران: اتحادیۀ رادیو و تلویزیون­های اسلامی.
بخشی­زاده، محمدحسین؛ انصاریان، فهمیه؛ باهنر، ناصر؛ و صمدی، معصومه (1400). بازسازی اصول پرورش تفکر براساس هستی­شناسی اسلامی به‌قرائت علامه طباطبایی. فصلنامۀ تحقیقات بنیادین علوم انسانی، 7(25)، 47-68.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383). الشواهد الربوبیة (محمدجواد مصلح، مترجم). تهران: سروش.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة (جلد 4). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). تفسیر المیزان (جلد 2). قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1375). المیزان فی تفسیر القرآن (جلد 5). قم: مؤسسۀ نظر اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1386). اصول فلسفه و روش رئالیسم (جلد 1 و 2). تهران: صدرا.
طباطبایی، سید محمدحسین (1387). رسالة الولایة (مجموعۀ رسایل). قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390). نهایة الحکمة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ و شیخ­زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکۀ مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی. اندیشۀ مدیریت راهبردی، 5(2)، 151-198.
علم‌الهدی، جمیله (1398). نظریۀ اسلامی رشد انسان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گیل، دیوید؛ و آدامز، بریجت (1384). الفبای ارتباطات (رامین کریمیان، مهران مهاجر و محمد نبوی، مترجمان). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
لیتل‌جان، استیفن (1384). نظریه‌های ارتباطات (سید مترتضی نوربخش و سید اکبر میرحسنی، مترجمان). تهران: جنگل.
محمدپور، احمد (1389). روش تحقیق کیفی ضدروش (جلد 1). تهران: جامعه‌شناسان.
مک‌کوایل، دنیس (1387). مخاطب‌شناسی (مهدی منتظرقائم، مترجم). تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها.
مهدی‌زاده، سید محمد (1391). نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: همشهری.
نوذری، محمود (1380). بایسته‌های اساسیِ پژوهش در تعلیم‌وتربیت اسلامی. روش‌شناسیِ علوم انسانی، 7(28)، 34-51.
هال، استوارت (1382). کدگذاری و کدگشایی: مطالعات فرهنگی (شهریار وقفی‌پور و نیما مَلِک، مترجمان). تهران: پژوهش‌های سیما.
هال، استوارت (1387). رمزگذاری و رمزگشایی در گفتمان تلویزیون. در: نظریههای ارتباطات مفاهیم انتقادی در مطالعات رسانهای و فرهنگی (سعیدرضا عاملی, سرویراستار)، 265-300. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
Hall, S. (1997). Encoding/Decoding. In: P. Marris and S. Thornham. Meda Studies: A Reader, 41-49.
Wendy, H.; and Jefferson, T. (2000). Doing Qualitative Research Differently, Free Association, Narrative and the Interview Method. London: Sage.