بررسی مؤلفه‌های هوش اخلاقی در کتاب‌های هدیه‌های آسمان دورۀ ابتدایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد برنامه‏ریزی درسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

2 استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران .

3 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

چکیده

هدف اصلی از پژوهش حاضر، بررسی مؤلفه‌‏های هوش اخلاقی در کتاب‏‌های هدیه‌های آسمان دورۀ ابتدایی بوده است و برای انجام‏‌دادن تحقیق از روش توصیفی ازنوع تحلیل محتوا استفاده کرده‌ایم. کتاب‌های درسی هدیه‏‌های آسمان دورۀ ابتدایی پایه‏‌های دوم تا ششم به‌عنوان جامعۀ آماری انتخاب شده‌اند. نمونه‏‌گیری با استفاده از روش تمام‌شماری صورت گرفته و حجم نمونه برابر با حجم جامعه بوده است. ابزار گردآوری داده‌‏ها نیز چک‌لیست هوش اخلاقی بوده که براساس سازه‏‌ها و مؤلفه‌‏های نظریۀ هوش اخلاقی بوربا تهیه شده است و پنج متخصص آن را تأیید کرده‌اند. شاخص توافق بین این متخصصان، 5/4 محاسبه شده است. واحدهای تحلیل، متن (جملات و پاراگراف‌ها، جدول‌ها و نظرات حاشیه‌ای)، سؤالات و تصاویر بوده‌اند و به‌منظور احراز روایی و پایایی داده‌ها از فرایند خوانش و تفسیر موازی استفاده کردیم. تجزیه‌وتحلیل داده‏‌ها با استفاده از روش معادلات آنتروپی شانون انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد به‌طور کلی، به مؤلفه‌های خویشتن‏داری، همدلی، وجدان، احترام، انصاف و مهربانی در کتاب‌های درسی موردبررسی به‌صورت متوازن و متناسب توجه نشده است؛ همچنین برپایۀ یافته‌های این تحقیق، در محتوای کتاب درسی هدیه‏‌های آسمان به مؤلفۀ مهربانی نسبت‌به دیگر مؤلفه‌‏ها به بیشترین میزان توجه شده و از آن سوی، کمترین توجه به مؤلفۀ خویشتن‏داری اختصاص یافته است؛ بر این اساس، نسبت متوازن در توزیع مؤلفه‌های هوش اخلاقی در کتاب‌های درسی هدیههای آسمان دورۀ ابتدایی رعایت نشده و بنابراین، چگونگی توزیع مؤلفه‌های هوش اخلاقی در این کتاب‌ها نیازمند بازنگری و بازنویسی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدزاده، صادق (1398). بررسی مباحث برنامه‌ریزی درسی در آموزش‌وپرورش. پژوهشنامۀ اورمزد، 46(2).
افکاری، فرشته (1393). نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی، وضعیت و جایگاه مؤلفههای آنها در برنامۀ درسی فعلی و طراحی الگوی برنامۀ درسی. (رسالۀ دکتری). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
امیری، فاطمه (1398). تحلیل محتوای کتاب هدیههای آسمانی دوم، سوم و چهارم ابتدایی براساس مفهوم تربیت دینی، میزان درگیربودن دانش‌آموزان و خوانایی. 14، 124-136.
امینی مقدّم، یاسمین؛ رضایی، علی‌محمد؛ و مکوند حسینی، شاهرخ (1397). ساخت و اعتباریابی مقیاس هوش اخلاقی کودکان، مبتنی‌بر نظریۀ بوربا. فصلنامۀ اندازهگیری تربیتی، 9(34)، 27-45.
ایران‌پور مبارکه، هنگامه (1392). بررسی تأثیر قصه‏های قرآن بر افزایش هوش اخلاقی کودکان پسر پایۀ پنجم ابتدایی منطقۀ 5 تهران، سال تحصیلی 92-1391. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، یزد، ایران.
بدری گرگری، رحیم؛ و واحدی، زهرا (1394). تأثیر اجرای برنامۀ فلسفه برای کودکان بر رشد هوش اخلاقی دانش‌آموزان دختر. تفکر و کودک، 6(11)، 1-17.
براتی‌زاده، امیر؛ مرعشی، سید منصور؛ و هاشمی، سید جلال (1394). بررسی مؤلفه‌های اخلاقی در کتاب‌های درسی هدیه‌های آسمان و فارسی بخوانیم و بنویسیم مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 94-1393. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید چمران اهواز، خوزستان، ایران.
تقوی‌نژاد، حجت‌الله (1393). تحلیل محتوای برنامۀ درسی پیام آسمانی دورۀ متوسطۀ اول ازحیث میزان توجه به مؤلفه‏های هوش اخلاقی. (پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، ‏واحد مرودشت، فارس، ایران.
جلائی، مائده؛ چراغ‌ملّایی، لیلا؛ و خدابخش پیرکلانی، روشنک (1398). تأثیر بازی مبتنی‏بر هوش اخلاقی بر وجدان، خویشتن‏داری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی کودکان بااستعداد دبستانی. فصلنامۀ روان‏شناسی تربیتی، 15(54)، 59-89.
حسنی، محمد؛ و بنی‌اسدی، احمد (1398). الگوی تربیت اخلاقی در کتاب‏های هدیۀ آسمانی. فصلنامۀ پژوهش در برنامه‏ریزی درسی، 16(62)، 106-121.
حقیقت، پریسا (1395). بررسی تحلیل محتوای کتاب هدیه‏های آسمانی پایۀ چهارم براساس توجه به مؤلفه‏های تربیت اخلاقی. (پایان‏نامۀ کارشناسی). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
حیدری، جمشید؛ پورجمشیدی، مریم؛ و زنگنه، حسین (1395). تأثیر تلفیق اصل زایگارنیک در نمایش خلاق بر یادسپاری و بازآفرینی مفاهیم کتاب هدیه‏های آسمانی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(2)، 101-119.
حیدری، مریم (1399). بررسی کتاب‏های فارسی ابتدایی ازمنظر توجه به مؤلفه‏های هوش اخلاقی بوربا. پیشرفت‏های نوین در روان‏شناسی، علوم تربیتی و آموزش‌‏وپرورش، 30(3)، 117-124.
خبازی‏‌نژاد، الهام (1397). بررسی تطبیقی مؤلفه‏های هوش اخلاقی ازمنظر اسلام و روان‏شناسی اخلاق. (پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.
خدیر، راضیه (1398). بررسی اثربخشی آموزش هوش اخلاقی بر بهبود مهارت خویشتن‏داری در دورۀ ابتدایی شهر بندرعباس. (پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ‏بندرعباس، هرمزگان، ایران.
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش‌وپرورش (1390). سند تحول بنیادین آموزشوپرورش. https://sccr.ir/Files/6609.pdf.
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش‌وپرورش (1391). سند برنامۀ درسی ملی.
رنج‌دوست، شهرام (1398). تبارشناسی کتاب‏های هدیه‏های آسمانی ازحیث انعکاس مفاهیم «اصول دین». پژوهش در مسائل تعلیموتربیت اسلامی، 27(42)، 105-126.
سازمان پژوهش و برنامه‏ریزی آموزشی (1395). راهنمای معلم کتاب هدیة آسمانی. تهران: ادارۀ کل نظارت بر نشر و توزیع مواد درسی.
سبحانی‌نژاد، مهدی؛ احمدی، پروین؛ و امیری، مهدی (1394). سازمان‌دهی میان‌رشته‌ای برنامۀ درسی بـا تأکید بر اثربخش‌سازی محتوای دروس. دوفصلنامۀ علمی- پژوهشی پژوهشهای آموزش و یادگیری، دانشگاه شاهد، 22(6)، 97-122.
شکراللهی یانچشمه، شقایق؛ طباطبایی، مینو؛ و رفیعی، نفیسه (1399). بررسی و مقایسۀ محتوایی کتاب‏های مطالعات اجتماعی پایۀ سوم و چهارم ابتدایی ازنظر مؤلفه‏های هوش اخلاقی بوربا. هفتمین کنفرانس بینالمللی دستاوردهای نوین پژوهشی علوم تربیتی، روان‏شناسی و علوم اجتماعی، اصفهان.
عبدالرحیمیان، شهرزاد؛ و دارابی، شکوفه (1397). تحلیل محتوای کتاب هدیه‏های آسمان پایۀ پنجم ابتدایی ازمنظر توجه به مؤلفه‏های تربیت اخلاقی. مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت، 1(2)، 77-88.
عبدالرحیمیان، ‌شهرزاد؛ و صمدی، ‌افسانه (1399). تحلیل محتوای کتاب هدیه‏های آسمان پایۀ ششم ابتدایی ازمنظر توجه به مسئلۀ مهدویت. پیشرفت‏های نوین در روان‏شناسی، علوم تربیتی و آموزش‌‏وپرورش، 22(3)، 24-30.
علی‌اکبری، مهناز؛ علی‌پور، احمد؛ و درنجفی شیرازی، مهناز (1393). اثربخشیِ قصه‌گویی بر مؤلفه‏های هوش اخلاقی کودکان دختر پیش‌دبستانی در شهر اصفهان. دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی شناخت اجتماعی، 3(2)، 33-43.
علی‌پور، فاطمه؛ حیدری، زهرا؛ و سنجری، فاطمه (1398). بررسی میزان توجه به ساخت‌های شش‌گانۀ تربیت در سند تحول بنیادین آموزشوپرورش در کتاب‌های درسی هدیه‌های آسمان دورۀ دوم ابتدایی. مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت، 3(2)، 7-30.
غلام‌پور، ‌میثم؛ قاسمیان، عباس؛ رضایی، ‌مجیب‌الرحمان؛ و پورمند،‌ امید (1398). تحلیل محتوای کتب هدیه‌های آسمانی دورۀ دوم ابتدایی براساس مؤلفه‌های تربیت اخلاقی. معرفت اخلاقی،  25(10)، 83-92.
کریمیان، حسین؛ ناطقی، فائزه؛ و سیفی، محمد (1396). ارزیابی و تحلیل محتوای کتب هدیه‏های آسمان برمبنای مهارت‏های تفکر انتقادی. پژوهشنامۀ تربیتی، 12(3)، 100-120.
کهریزه، مهناز؛ رضاییان فرجی، حمید؛ و زندی‌پور، طیبه (1397). تأثیر قصه‌گویی بر هوش ‌اخلاقی و مؤلفه‌های آن در دانش‌آموزان دختر کلاس اول ابتدایی. فصلنامۀ سلامت روان کودک، 5(2)، 72-82.
محبیان، پروانه (1400). تدوین برنامۀ درسی هوش اخلاقی کودکان پیشازدبستان براساس نظریۀ بوربا. (پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران.
محمدزاده، مریم؛ تیموری، انیسه؛ و رنجبر، افسانه (1398). تحلیل محتوای کتاب‏های مطالعات اجتماعی پنجم و ششم ابتدایی ازلحاظ توجه به تقویت هوش اخلاقی. پنجمین کنفرانس بینالمللی پژوهش در روان‏شناسی، مشاوره و علوم تربیتی.
ملکی، حسن (1394). برنامه‏ریزی درسی (راهنمای عمل). تهران: پیام اندیشه.
ناظمی، سمانه (1396). مبانی و اصول هوش اخلاقی در نهج البلاغه. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، بافق، یزد، ایران.
نقاش‏زاده، مهسا؛ و صباحی‌زاده، محمود (1395). تأثیر آموزش مؤلفه‏های هوش اخلاقی بر تعامل اجتماعی دانش‏آموزان دختر دبیرستان. مجلۀ دانشگاهی مطالعات روان‏شناسی، 5(2)، 152-158.
نوریان، محمد (1395). تحلیل برنامۀ درسی دورۀ ابتدایی ایران. تهران: گویش نو.
Auliya, F.; Sunarso, A.; and Pranoto, Y. K. S. (2020). Early Childhood Moral Intelligence Raised by Grandmother, Household Assistant, and Daycare Provider. Journal of Nonformal Education, 6(1), 44-50. doI: http://dx.doi.org/10.15294/jne.v6i1.21616.
Barida, M.; Prasetiawan, H.; Sutarno; and Muarifah, A. (2019). The Development of Self-Management Technique for Improving Students’ Moral Intelligence. International Journal of Educational Research Review, 4(4), 660-669.‏
Borba, M. (2001). Building Moral Intelligence: The Seven Essential Virtues that Teach Kids to do the Right Thing. San Francisco: Jossey-Bass. https://doi.org/10.1111/jopy.12522.
Clarken, R. H. (2009). Moral Intelligence in the Schools. Online Submission.‏
Moore, J. P.; and Hardy, S. A. (2020). Longitudinal Relations between Substance Use Abstinence Motivations and Substance Use Behaviors in Adolescence: A Self-Determination Theory Approach. Journal of Personality, 88(4), 735–747.
Murron, F. S.; and Komalasari, K. (2020). Development of Moral Intelligence Students through the Honesty Canteen Program in the Context of Citizenship Education: Case Study in SMAN 8 Bandung. MODELING: Jurnal Program Studi PGMI, 7(1), 59-69.
Prasetiawan, H.; and Barida, M. (2018). The Profile of Adolescent’ Moral Intelligence and Practical Solution to It's Improvement Efforts. SHS Web of Conferences, 42, 00121, EDP Sciences.
Saleh, K. (2018). Moral Intelligence and It's Role in Formulating Children Characters. Multi-Knowledge Electronic Comprehensive Journal for Education and Science Publications (MECSJ), (7), 301-313.
Toprak, M.; and Karakus, M. (2018). Teachers’ Moral Intelligence: A Scale Adaptation into Turkish and Preliminary Evidence. European Journal of Educational Research7(4), 901-911.‏
Winurini, S. (2016). Telaah Kecerdasan Moral Remaja Melalui Moral Competency Inventory (Studi pada Pelajar di Bali): Moral Intelligence Study of Youth Competency through Moral Inventory. Aspirasi: Jurnal Masalah-Masalah Sosial, 7(2), 187–197.
Woolrych, T.; Eady, M. J.; and Green, C. A. (2020). Authentic Empathy: A Cultural Basis for the Development of Empathy in Children. Journal of Humanistic Psychology, 0022167820934222.
Zhou, Y. Q.; Gan, D. Z. Q.; Hoo, E. C. C.; Chong, D.; and Chu, C. M. (2018). Evaluating the Violence Prevention Program: Group and Individual Changes in Aggression, Anger, Self-Control, and Empathy. The Journal of Forensic Psychiatry and Psychology, 29(2), 265-287.