الگوی مدرسه اسلامی حکمت ازمنظر دلالت‌های تربیتی عقل

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران .

چکیده

در جهان‌بینی اسلامی، پرورش‌یافتن جنبه­‌های عقلانی برای سامان‌دهی نظام فکری و ایدئولوژی انسان اهمیت فراوان دارد و بنابراین، یکی از مهم‌ترین ویژگی­‌های تعلیم‌وتربیت اسلامی، تکیه بر عقل و تأکید بر پرورش بُعد عقلانی است. هدف از این پژوهش، بررسی عقل و دلالت­‌های تربیتی آن در ابعاد مبانی، مبدأ، مربّی، متربی، مواعظ و اصول، محیط، منابع، موانع، مسیر، مرکب، میل، معرفت، مجاهدت، ممارست، مقاصد، منازل، مراحل، معیار، محاسبه و ارزیابی، معینان و مشوقان، متد (روش)، محتوا و محصول بود که 21 «میم» تعلیم‌وتربیت نامیده می­‌شوند. پژوهش حاضر ازنوع کیفی و توصیفی- تحلیلی بود و جامعۀ آن، آیات مرتبط با موضوع و دیگر اسناد دارای ارتباط با این حوزه درقالب کتاب و مقاله را شامل می‌شد. براساس یافته‌­های این پژوهش، در مدرسۀ اسلامی حکمت، تربیت متربیان باید با تمرکز بر پرورش تمام ابعاد عقل، شامل عقل پرسشگر، کنشگر و پرستشگر صورت گیرد تا در سایۀ این پرورش مطابق با آموزه­های الهی، حرکت زندگی در مسیر حکیمانه تحقق یابد. ازطریق تعریف و تبیین عناصر 21گانۀ مذکور می­توان الگوی مدرسۀ اسلامی حکمت را سامان‌دهی کرد؛ به‌گونه‌­ای که رهیافتی عملی و اجرایی نیز درپی داشته باشد. بهره­‌گیری از این الزامات، انسان را در مسیر تربیت یاری می‌دهد و هدایت می‌کند و بدین ترتیب، این الزامات می‌­توانند راهگشای والدین، معلمان، مدیران، متخصصان و دیگر دست اندرکاران نظام تعلیم‌وتربیت باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (1398). (محمدمهدی فولادوند، مترجم). تهران: پیام عدالت.
نهج البلاغه (1401). (محمد دشتی، مترجم) (چاپ 4). مشهد: بِه‌نشر.
آقایی، زینب؛ و شرفی، محمدرضا (1399). تربیت عقلانی با تأکید بر مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی علامه طباطبایی (ره). فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 28(46)، 77-102.
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1382). عقلانیت و معنویت در اسلام. فصلنامۀ هفت آسمان، 5(20)، 9-30.
ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1403ق). عوالی اللآلی الغریزیة فی الأحادیث الدینیة (جلد 1). قم: مؤسسۀ سیدالشهدا (ع).
باقری، خسرو (1401). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی (جلد 1) (چاپ 52). تهران: مدرسه.
بهشتی، سعید (1399). تأملات فلسفی در تعلیم‌وتربیت (چاپ 2). تهران: بین‌الملل.
بهشتی، سعید؛ و رشیدی، شیرین (1392). اصول تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا (ع). فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 18، 51-67.
پارسانیا، حمید (1381). از عقل قدسی تا عقل ابزاری. فصلنامۀ علمی علوم سیاسی، 19، 7-16.
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحه: مجموعۀ کلمات قصار رسول اکرم با ترجمۀ فارسی (چاپ 3). تهران: دنیای دانش.
پورمحمودی، عارف؛ و ملکی، حسن (1394). تربیت عقلانی ازدیدگاه علامه جعفری و پیامدهای تربیتی آن. پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 29، 29-48.
تقی­زادۀ پاسندی، مرضیه؛ قاسمی، حمیدمحمد؛ و میریان، سید احمد (1401). سبک تربیت عقلانی در سیرۀ صادقین (ع). سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 29، 153-163.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم (چاپ 2). قم: دار الکتاب الإسلامی‌.
جعفری، محمدتقی (1397). ترجمه و تفسیر نهج البلاغه. تهران: دفتر فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم  موضوعیِ قرآن کریم. قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1390). تفسیر موضوعیِ قرآن کریم: مبادی اخلاق در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
خلیفه، قدرت‌الله؛ و مرعشی، سید منصور (1390). مبانی، اصول و روش­های تربیت عقلانی ازمنظر قرآن و روایات. فصلنامۀ مطالعات اسلامی در تعلیم‌وتربیت، 3، 35-72.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1385). سِیری در تربیت اسلامی (چاپ 3). تهران: دریا.
رضایی، محمدجعفر؛ نوروزی، رضاعلی؛ و سپاهی، مجتبی (1394). غایت­شناسی تربیت عقلانی در ساحت فردی ازدیدگاه آیت‌الله جوادی آملی. فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 25، 39-57.
رضایی، محمدجعفر؛ نوروزی، رضاعلی؛ و سپاهی، مجتبی (1397). کارکردهای تربیت عقلانی ازدیدگاه آیت‌الله جوادی آملی. فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، (38)26، 29-53.
ساجدی، ابوالفضل؛ و خطیبی، حسین (1392). مفهوم تربیت عقلانی در سبک اسلامیِ تربیت دینی. ماهنامۀ معارف، 97، 24-27.
شکوهی، غلام‌حسین (۱۳۸۱). مبانی و اصول آموزش‌وپرورش. مشهد: آستان قدس رضوی.
صفایی­مقدّم، مسعود؛ رشیدی، علیرضا؛ و پاک‌سرشت، محمدجعفر (1385). بررسی اصل عقلانیت در منابع اسلامی و استلزامات تربیتی آن. علوم تربیتی، 13(4)، 1-29.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (جلد 3). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
عادل‌زادۀ نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ و رحمانی، جهان‌بخش (1401). الگوی تربیت عقلانی ازمنظر فارابی با تأکید بر عقل عملی. اندیشه‌های نوین تربیتی، 3(18)، 119-141.
عشوری، مریم؛ حیدری، محمدحسین؛ و بختیار نصرآبادی، حسن‌علی (1392). موانع تربیتی ازدیدگاه شهید مطهری. مجلۀ معرفت، 194، 101-114.
عشوری، مریم؛ و خوشناموَند، محسن (1401). تحلیل مبانی، اهداف، اصول و روش­های تربیت عقلانی ازدیدگاه شهید مطهری. فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 56، 317-348.
عظمت‌مدار فرد، فاطمه‌؛ و بدخشان، نعمت‌الله (١٣٩٠). بررسی‌ نظریۀ‌ فطرت ازدیدگاه قرآن و ارتباط آن با تربیت. پژوهش‌های‌ اعتقادی کلامی‌، ٤، ٢٥-٥٤.
فارابی، محمد بن محمد (1995). آراء أهل المدینة الفاضلة و مضاداتها (على بوملحم‏‏، مقدمه‌نویس، شارح و تعلیقه‌نویس) (چاپ 1). بیروت: دار و مکتبة الهلال.
قاسم­پور، محسن (1390). جایگاه عقل در تربیت دینی ازدیدگاه علامه طباطبایی. نشریۀ پژوهش دینی، 22، 66-90.
قانع، احمدعلی؛ و عصاره‌نژاد دزفولی، سینا (1396). دلالت‌های نظریۀ فطرت در نظام تربیتی اسلام. علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 5(9)، 37-64.
قیصری گودرزی، کیومرث (1402). تحلیل مفهوم عقل ازدیدگاه امام علی (ع) و استنتاج دلالت­های آن در مبانی و اصول تربیت عقلانی. فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 31(58), 120-154.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب (1426ق). أصول الکافی (چاپ 1). بیروت: دار المرتضی.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار. جلد 52، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مداحی، جواد؛ شرفی جم، محمدرضا؛ و باقری نوع‌­پرست، خسرو (1396). بررسی معنای زندگی براساس دیدگاه‌ انسان‌شناختی علامه جعفری و اصول تربیتی ناظر بر آن. علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 5(8)، 35-58.
مرزوقی، رحمت‌­الله (1401). نظریه­‌های ساختاری در پارادایم تعلیم‌وتربیت (چاپ 6). تهران: آوای نور.
مرزوقی، رحمت­‌الله؛ و امیری، مهدی (1397). دلالت­های تربیتی فطرت در مدرسۀ موحدانۀ اسلامی. مجلۀ دستاوردهای نوین در مطالعات اسلامی، 9، 121-134.
مرزوقی، رحمت‌­الله؛ و صفری، یحیی (1386). مبانی و روش­های تربیت عقلانی ازمنظر متون اسلامی. دوفصلنامۀ تربیت اسلامی، 5، 115-134.
مصباح، علی (1374). روان­شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی. تهران: سمت.
مطهری، مرتضی (1389). مجموعۀ آثار (جلد 1) (چاپ 17). تهران: صدرا.
ملکی، حسن (1383). اصول تعلیم‌وتربیت ازدیدگاه شهید مطهری. فصلنامۀ مصباح، 50، 103-126.
نوروزی کوهدشت، رضا؛ و مهدیان، محمدجعفر (1395). رویکردی در نظریة ساختاریِ-عملکردی مبتنی‌بر تعلیم‌وتربیت فطرت‌گرا. فصلنامۀ بصیرت و تربیت اسلامی، 13(38)، 55-73.
هاشمی رکاوندی، سید مجتبی (1375). تربیت و شخصیت انسانی (جلد 3). تهران: بوستان کتاب.
هوشیار، محمدباقر (1335). اصول آموزش‌وپرورش. تهران: دانشگاه تهران.