تأثیرآموزش سیرۀ تربیتی معصومین (ع) بر مسئولیت پذیری، نگرش و توانایی معنوی دانش آموزان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی 889-14665، تهران، ایران .

2 استادیار گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی 889-14665، تهران، ایران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد برنامه ریزی آموزشی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر سیرۀ تربیتی پیامبر­ (ص) و ائمه (ع) بر مسئولیت‌­پذیری و نگرش و توانایی معنوی دانش‌­آموزان پسر، مقطع متوسطۀ دوم، صورت گرفت. این تحقیق به روش شبه‌­آزمایشی با دو گروه آزمایش و دو گروه گواه انجام شد. جامعۀ آماریِ تحقیق شامل کلیۀ دانش‌­آموزان پسر، مقطع متوسطۀ دوم در شهرستان نجف‌­آباد در سال تحصیلی 1401-1402، بود و با روش نمونه‌­گیری خوشه‌­ای چند­مرحله‌­ای، چهار مدرسه و از هر­مدرسه یک کلاس انتخاب شد و 48 نفر در دو گروه آزمایش و 51 نفر نیز در دو گروه گواه شرکت کردند. برای گردآوری داده‌­ها از پرسشنامۀ مسئولیت‌­پذیری چندبعدی، بر­مبنایِ متون اسلامی و پرسشنامۀ نگرش و توانایی معنوی استفاده گردید. روایی این پرسشنامه­‌ها به­‌دستِ متخصصان موضوعی و پایایی پرسشنامه‌­ها نیز به­‌دستِ آلفای کرونباخ بررسی و مورد تأیید قرار گرفت. برای تحلیل داده‌­ها از آمار توصیفی و تحلیل کوواریانس استفاده شد. یافته‌­ها نشان داد، آموزش سیرۀ پیامبر­ (ص) و ائمه ­(ع) بر روی یکی از مؤلفه­‌های مسئولیت، همچون مسئولیت در برابر طبیعت، دارای تأثیر معنی‌­دار نیست. امّا بر روی بقیه مؤلفه­‌های مسئولیت­‌پذیری، همچون مسئولیت دربرابرِ خود، مسئولیت در برابر اجتماع و مسئولیت در برابر خداوند، تأثیر معنی­‌داری دارد. همچنین اجرای برنامۀ آموزش سیرۀ پیامبر­ (ص) و ائمه (ع) در گروه آزمایش بر روی نگرش و توانایی معنوی دانش‌آموزان دارای تأثیر معنی‌­داری داشت؛ در­نتیجه با توسعۀ برنامه­‌های آموزشی، مبتنی بر سیرۀ پیامبر (ص) و ائمۀ­اطهار­ (ع) در مراکز آموزشی، می‌­توان مسئولیت‌­پذیری و نگرش و توانایی معنوی دانش‌­آموزان را ارتقاء بخشید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Effect of Educational Conduct of the Infallibles (AS) on the Responsibility and Attitude and Spiritual Ability of Students

نویسندگان [English]

  • ابوالقاسمی abolghasemi 1
  • Kamal Nosrati 2
  • Omekolsoom Rostami 3
1 Assistant Professor of the Department of Educational Sciences, Farhangian University, P.O. BOX 14665-889, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of the Department of Educational Sciences, Farhangian University, P.O. BOX 14665-889, Tehran, Iran.
3 MA in Educational planning, Farhangian University, P.O. BOX 14665-889, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The aim of the study was to investigate the effect of educational conduct of the Prophet (PBUH) and the Imams (AS) on the responsibility and attitude and spiritual ability of high school male students. This research was conducted in a quasi-experimental method with two experimental and two control groups. The study population included all male high school students in Najafabad in the academic year 2022-2023 and four schools and one class from each school were selected by multi-stage cluster sampling method and 48 people in two experimental groups and 51 people in two control groups participated. To collect data, a multidimensional responsibility questionnaire based on Islamic texts and a spiritual outlook and spiritual ability questionnaire were used. The validity of these questionnaires was reviewed by subject experts and the reliability of the questionnaires was also reviewed and confirmed through Cronbach's alpha. Descriptive statistics and analysis of covariance were used to analyze the data. The findings showed that teaching the educational conduct of the Prophet and the Imams does not have a significant effect on one of the components of responsibility, such as responsibility towards nature. But it has a significant impact on the rest of the components of responsibility, such as responsibility to himself (meditation), society and God. Also, the implementation of the program in the experimental group had a significant effect on the spiritual outlook and spiritual ability of the students. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the educational conduct of the Prophet (PBUH) and the Imams (AS)
  • responsibility
  • spiritual outlook and spiritual ability
  • secondary high school students
قرآن کریم، ترجمۀ فولادوند.
احمدی آخورمه، محمد (1391). «ساخت و اعتباریابی پرسشنامۀ مسئولیت­‌پذیریِ چند­بعدی،
 بر­مبنایِ متون اسلامی»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
احمدی آخورمه، محمد و سوسن سهامی و ژاله رفاهی و بابک شمشیری (1392). "ساخت و اعتباریابی پرسشنامه‌­ی مسئولیت‌پذیری چندبعدی بر مبنای متون اسلامی"، فصلنامۀ علمی روش­‌ها و مدل­‌های روان­شناختی، 13(2)، 99-111.
احسانی، سیدمحمد (۱۳۹۴). «سبک زندگی امام علیG و خانواده در معیشت». قم: زائر آستانۀ مقدسه.
ارباب، جواد و سید رضا حسینی و محمدجواد توکلی (1399). "تحلیل رویکردها و نشانه‌­های معنویت در گفتمان اقتصادی با رویکرد اسلامی"، مجلۀ اقتصاد و بانکداری اسلامی، 9 (33)، 197-222.
ارباب سیر، منیژه و حسنعلی بختیار نصرآبادی و جهانبخش رحمانی (1400). "واکاوی تربیت زیست‎محیطی مبتنی‏‌بر آموزه‌های قرآنی". فصلنامۀ علمی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 9 (17)، 33-64.
ایران‌دوست، محمدحسین (1397). "چیستی معنویت و سیر معناپذیری آن در غرب"، فصلنامۀ فلسفۀ دین، 15(2)، 527-548.
ایرنا (1398). "مسئولیت‌­پذیری، کوله­‌ای که نسل جدید به دوش نمی­‌کشد"، ایرانا، لینک خبر: https://irna.ir/xjvNcW
بابایى، رضا (۱۳۸۷). " آسیب‌­شناسى معنویت"، حصون (۱۶).
باقری، خسرو (1374). «نگاهی دوباره به تعلیم و تربیت اسلامی». تهران: انتشارات مدرسه.
باقری، خسرو (1387). «درآمدی بر فلسفۀ تعلیم‌­و­تربیت جمهوری اسلامی ایران»، جلد 1. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بخشی، حسؤین (1388). «بررسی میزان اثر­بخشی مسئولیت­‌پذیری به­شیوۀ واقعیت­‌درمانی، بحران هویت دانش آموزان دختر متوسطۀ شیراز»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
جامعی، زلیخا (۱۳۹۹). "بررسی رابطۀ شیوه­‌های فرزند­پروری بر میزان مسئولیت‌­پذیری دانش‌­آموزان"، پژوهش­نامۀ اورمزد، 51 (2)، 162-178.
جعفری، رضا  حبیب الله زارعی (1400). "تحلیلی بر مؤلفه‌­های معنویت و اخلاق در سیرۀ فرماندهی نظامی امام علی(علیه السلام) در نهج‌­البلاغه"، فصلنامۀ مدیریت نظامی، 21(81)، 95-136.
جوادی آملی، عبدالله (1391). « گسترۀ دین». قم: اسراء.
حبیبی سی­سرا، مرتضی (1398). "بررسی و نقد مولفه‌­های معنویتِ پسا­تجددی از منظر معنویت اسلامی"، فصلنامۀ آیین حکمت، 11(40)، 31-56.
حسینی قمی، طاهره (1391). "مسئولیت­‌پذیری در دانش‌­آموزان". مجلۀ رشد آموزش. 8(2)، 16-19.
حقیقی، محمدعلی و فائزه حیدری و معصومه کاظمی (1391). "معنویت، شادی و محیط کار"، فصلنامۀ چشم‌انداز مدیریت دولتی، 3(10)، 129-۱۵۰.
حمدیه، مصطفی و شهریار شهیدی، (1389). «اصول و مبانی بهداشت روانی»، چاپ چهارم. تهران: سمت.
حیدریه زاده، سمانه سادات (1398). "بررسی رابطۀ بین مسئولیت‌پذیری و خودکارآمدی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزانِ دختر دبیرستان‌های شهرستان یزد"، پیشرفت­‌های نوین در علوم رفتاری، 4 (33)، 41-56.
داداشی کلایی، فاطمه و حجت صفار حیدری و حکیمه سادات شریف­زاده، (1397). "اصول و روش­های تربیتی مسئولیت‌­پذیری در آموزه­‌های اسلامی"، فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم­‌و­تربیت اسلامی، 26(41)، 155-180.
داودی، محمد و سیدعلی حسینی­زاده (1389). «سیرۀ تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)». تهران: سمت.
دودمان، پروانه (1397). "رابطۀ شیوه‌­های فرزندپروری والدین بر مسئولیت‌­پذیری دانش‌­آموزان دبیرستان­‌های شهرستان مهر، سال 1395-1394"، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی قم، ۱۲ (۴)، 51-60.
دلشادتهرانی، مصطفی (۱۳۹۴). «سبک زندگی پیامبر اعظم ص». قم: دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام رهبری در دانشگاه).
رحمانیان، مهدیه و مهدیه معین صمدانی و محمد اورکی (1396). "تأثیر معنویت­‌درمانی گروهی بر بهبود امید به زندگی و سبک زندگی بیماران مبتلا به سرطان سینه"­، نشریۀ مشاورۀ کاربردی، 7(1)، 101-114.
رستمیان، محمدعلی (۱۳۹۳). "مسؤولیت‌­پذیری و وظیفه‌­شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت ع"، پژوهشنامۀ حکمت اهل البیتG، ۱(۲)، ۳۱-۵۰.
رعیتی، علیرضا و نیلا علمی­منش (1396). "بررسی عوامل مؤثر در جذب به نماز و مسجد در مدرسه، از دیدگاه دانش‌­آموزان"، اولین همایش بین المللی مطالعات و تحقیقات علوم انسانی و اسلام.
روزنامۀ آفتاب یزد (1399). "دانش‌­آموزان بی‌­مسئولیت، روزنامۀ آفتاب یزد"، لینک خبر: https://b2n.ir/d47906.
ریاحی، محمد اسماعیل (۱۳۹۹). "بررسی عوامل اجتماعی دخیل در گرایش به عرفان‌­های نوظهور"، بهداشت معنوی، لینک خبر: https://b2n.ir/y19568.
سام آرام، عزت الله و جعفر هزار جریبی و محمد مهدی فداکار و محمدتقی کرمی و محمد مهدی شمسایی (1392). "سلامت معنوی؛ چارچوب، محدوده و مؤلفه­‌های مبتنی بر آموزه­‌های اسلام"، فصلنامۀ برنامه­‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 4(14)، 1-۲۶.
سبحانی نژاد، مهدی و حسن نجفی (1393). "تحلیل ابعادشناسانه مسئولیّت‌پذیری در سبک زندگی اسلامی"، سراج منیر، 5(16)، 151-170.
سلطانی بابوکانی، مریم و محمدباقر رضاعلی (1391). "بررسی موانع و عوامل گرایش نوجوانان و جوانان به نماز"، همایش منطقه‌­ای نماز، از محراب تا معراج.
سند تحول بنیادین (1390). «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران»، تهران: شورای عالی انقلاب قرهنگی.
شریفی دوست، حمزه (1391). "سبک زندگی غربی، بستر گرایش به عرفان‌های نوظهور"، سایت گرداب، لینک خبر: https://b2n.ir/n16440.
شفیعی، صابر و فرامرز علیدادی و صغری زاده صفری (1400). "بررسی مسئولیت‌­پذیری دانش­‌آموزان"، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، 3(6)، 66-74.
شهیدی، شهریار و سعیده فرج­نیا (1391). "ساخت و اعتباریابی پرسش­نامه «سنجش نگرش معنوی»"، روان­شناسی و دین، 5 (3)، 97-115.
شیخ قمی، مریم (۱۳۹۶). "رشد معنوی انسان از منظر قرآن و حدیث"، پژوهش­‌های معنوی، آدرس اینترنتی: https://b2n.ir/w10930.
صالحی متعهد، زهرا و هاجر باختری، و زهرا سادات سیدین (1399). "واکاوی مؤلفه‌های مسئولیت ‌اجتماعی در کتب ‌درسی مطالعات ‌اجتماعی دورۀ ‌ابتدایی مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه"، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 8(15)، 165-189.
عسکری وزیری، علی و حسن زارعی متین (1391). "هوش معنوی و نقش آن در محیط کار با تأکید بر آموزه­‌های دینی"، نشریۀ اسلام و پژوهش‌­های مدیریتی، 1(3)، 63-۹۰.
فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۵). "جایگاه معنویت در الهیات اسلامی"، سایت فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، لینک مطلب: https://b2n.ir/z26554
فقیهی، علی نقی (1398). "معنویت در اسلام در مقایسه با دیدگاه روانشناسی معاصر"، نشریۀ مطالعات معنوی، 7(25)، 37-۶۴.
گودرزی، اکرم و نیکو دیالمه و زهرا احمدی زمانی (۱۳۹۸). "تبیین عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری دانش‌­آموزان، براساس رسالۀ حقوق امام سجاد(علیه السلام) با تأکید بر نقش مدرسه"، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، ۴(۲)، ۶۵-۹۸.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). «بحارالانوار». بیروت: موسسه الوفاء.
مجیدپورخویی، محمد و محسن ایمانی نایینی و علی محبی (1398). "تبیین اهداف تربیت اسلامی نوجوانان با رویکرد مسئولیت پذیری"، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 27(45)، 171-196.
محمدپناه، امیرحسین و لادن نصری (1393). "معنویت­شناسی سازمانی و راه‌کارهای تعالی آن با تأکید بر آموزه‌­های دینی"، فصلنامۀ بصیرت و تربیت اسلامی، 11(28)، 51-69.
محمدنژاد، حبیب و صدیقه بحیرایی و فائزه حیدری (1388). "مفهوم هوش معنوی مبتنی بر آموزه‌­های اسلام"، فصلنامۀ مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 13(2)، 96-۱۱۶.
مدرکی، فاطمه (۱۴۰۰). "نقش دین در معنویت، تطبیق دیدگاه اسلام و روانشناسی"، پژوهشنامه اورمزد، ۵۷(۲)، ۴-۲۱.
مطهری، مرتضی (1389). «انسان و ایمان»، چاپ سی و هفتم. تهران: صدرا.
وست، ویلیام (1388). «روان درمانی و‌ معنویت»، ترجمة شهریار شهیدی و سلطان‌علی شیرافکن. تهران: رشد.
Everri, M., Mancini, T., & Fruggeri, L. (2015). Family functioning, parental monitoring and adolescent familiar responsibility in middle and late adolescence. Journal of Child and Family Studies, 24(10), 3058-3066.
Fishman, E. J. (2014). With great control comes great responsibility: The relationship between perceived academic control, student responsibility, and self-regulation. British Journal of Educational Psychology, 84(4), 685-702.
Larmar, S., & Lodge, J. (2014). Making sense of how I learn: Metacognitive capital and the first-year university student. International Journal of the First Year in Higher Education, 5(1), 93-105.
Macaskill, A. & Denovan, A. (2013). Developing autonomous learning in first year university students using perspectives from positive psychology. Studies in Higher Education, 38(1), 124-142.
McNeely CA, Nonnemaker JM, Blum RW. (2002). Promoting school connectedness: evidence from the National Longitudinal Study of Adolescent Health. J Sch Health. 72(4),138-46. doi: 10.1111/j.1746-1561.2002.tb06533.x. PMID: 12029810.
Pong, H.-K. (2021). The cultivation of university students’ spiritual wellbeing in holistic education: longitudinal mixed-methods study, International Journal of Children's Spirituality, 26(3), 99-132, DOI: 10.1080/1364436X.2021.1898344
Pong, H.-K. (2017). The relationship between the spiritual well-being of university students in Hong Kong and their academic performance, International Journal of Children's Spirituality, 22(3-4), 329-351, DOI: 10.1080/1364436X.2017. 1382453
Romi, Shlomo., Lewis, Ramon., & J. Katz Yaacov.  (2009). Student responsibility and classroom discipline in Australia, China, and Israel, Compare: A Journal of Comparative and International Education, 39(4), 439-453, DOI: 10.1080/03057920802315916
Rodríguez-Gómez, S., López-Pérez, M. V., Garde-Sánchez, R., & Arco-Castro, L. (2022). Increasing the commitment of students toward corporate social responsibility through higher education instruction. In the International Journal of Management Education, 20(3), 100710, https://doi.org/10.1016/j.ijme.2022. 100710
Soilemetzidis, I., Bennett, P., Buckley, A., Hillman, N., & Stoakes, G. (2014). The HEPI-HEA Student Academic Experience Survey 2014. Retrieved from http://libconnect.ku.ac.ae/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspxdirect=true&db=eric&AN=ED561393&site=eds-ive&scope=site
Stupnisky, R. H., Renaud, R. D., Daniels, L. M., Haynes, T. L., & Perry, R. P. (2008). The interrelation of first-year college students’ critical thinking disposition, perceived academic control, and academic achievement. Research in Higher Education, 49, 513–530.
Torre Gibney, Daniela., Preston, Courtney., A. Drake, Timothy., Goldring, Ellen., & Cannata, Marisa. (2017). Bringing Student Responsibility to Life: Avenues to Personalizing High Schools for Student Success. Journal of Education for Students Placed at Risk (JESPAR), 22(3), 129-145, DOI: 10.1080/10824669. 2017.1337518
Van der Vis-Sietsma, Y., de Man-van Ginkel, J. M., & van Leeuwen, R. R. (2019) The impact of a practice-based educational strategy on the development of spiritual competencies of nursing students. Journal for the Study of Spirituality, 9(1), 32-48, DOI: 10.1080/20440243.2019.1581370
Van Rensburg, A. B.-R. J. (2020). Introducing the South African Spirituality Scale (SASS): measuring spirituality among medical students in a heterogeneous clinical environment, Mental Health, Religion & Culture, 23(3-4), 245-262, DOI: 10.1080/13674676.2020.1741529
West, W. (2000). Psuchotherapy & spirituality: Crossing the line between therapy and religion. Sage. London.
Zohar, D., Marshal, I. (2000). SQ-spiritual intelligence, the ultimate intelligence, London: Bloombury.
دوره 11، شماره 22
مهر 1402
صفحه 81-109
  • تاریخ دریافت: 09 آبان 1402
  • تاریخ بازنگری: 21 بهمن 1402
  • تاریخ پذیرش: 21 دی 1402
  • تاریخ اولین انتشار: 21 دی 1402
  • تاریخ انتشار: 01 مهر 1402