تأثیرآموزش سیرۀ تربیتی معصومین (ع) بر مسئولیت پذیری، نگرش و توانایی معنوی دانش آموزان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی 889-14665، تهران، ایران .

2 استادیار گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی 889-14665، تهران، ایران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد برنامه ریزی آموزشی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر سیرۀ تربیتی پیامبر­ (ص) و ائمه (ع) بر مسئولیت‌­پذیری و نگرش و توانایی معنوی دانش‌­آموزان پسر، مقطع متوسطۀ دوم، صورت گرفت. این تحقیق به روش شبه‌­آزمایشی با دو گروه آزمایش و دو گروه گواه انجام شد. جامعۀ آماریِ تحقیق شامل کلیۀ دانش‌­آموزان پسر، مقطع متوسطۀ دوم در شهرستان نجف‌­آباد در سال تحصیلی 1401-1402، بود و با روش نمونه‌­گیری خوشه‌­ای چند­مرحله‌­ای، چهار مدرسه و از هر­مدرسه یک کلاس انتخاب شد و 48 نفر در دو گروه آزمایش و 51 نفر نیز در دو گروه گواه شرکت کردند. برای گردآوری داده‌­ها از پرسشنامۀ مسئولیت‌­پذیری چندبعدی، بر­مبنایِ متون اسلامی و پرسشنامۀ نگرش و توانایی معنوی استفاده گردید. روایی این پرسشنامه­‌ها به­‌دستِ متخصصان موضوعی و پایایی پرسشنامه‌­ها نیز به­‌دستِ آلفای کرونباخ بررسی و مورد تأیید قرار گرفت. برای تحلیل داده‌­ها از آمار توصیفی و تحلیل کوواریانس استفاده شد. یافته‌­ها نشان داد، آموزش سیرۀ پیامبر­ (ص) و ائمه ­(ع) بر روی یکی از مؤلفه­‌های مسئولیت، همچون مسئولیت در برابر طبیعت، دارای تأثیر معنی‌­دار نیست. امّا بر روی بقیه مؤلفه­‌های مسئولیت­‌پذیری، همچون مسئولیت دربرابرِ خود، مسئولیت در برابر اجتماع و مسئولیت در برابر خداوند، تأثیر معنی­‌داری دارد. همچنین اجرای برنامۀ آموزش سیرۀ پیامبر­ (ص) و ائمه (ع) در گروه آزمایش بر روی نگرش و توانایی معنوی دانش‌آموزان دارای تأثیر معنی‌­داری داشت؛ در­نتیجه با توسعۀ برنامه­‌های آموزشی، مبتنی بر سیرۀ پیامبر (ص) و ائمۀ­اطهار­ (ع) در مراکز آموزشی، می‌­توان مسئولیت‌­پذیری و نگرش و توانایی معنوی دانش‌­آموزان را ارتقاء بخشید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم، ترجمۀ فولادوند.
احمدی آخورمه، محمد (1391). «ساخت و اعتباریابی پرسشنامۀ مسئولیت­‌پذیریِ چند­بعدی،
 بر­مبنایِ متون اسلامی»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
احمدی آخورمه، محمد و سوسن سهامی و ژاله رفاهی و بابک شمشیری (1392). "ساخت و اعتباریابی پرسشنامه‌­ی مسئولیت‌پذیری چندبعدی بر مبنای متون اسلامی"، فصلنامۀ علمی روش­‌ها و مدل­‌های روان­شناختی، 13(2)، 99-111.
احسانی، سیدمحمد (۱۳۹۴). «سبک زندگی امام علیG و خانواده در معیشت». قم: زائر آستانۀ مقدسه.
ارباب، جواد و سید رضا حسینی و محمدجواد توکلی (1399). "تحلیل رویکردها و نشانه‌­های معنویت در گفتمان اقتصادی با رویکرد اسلامی"، مجلۀ اقتصاد و بانکداری اسلامی، 9 (33)، 197-222.
ارباب سیر، منیژه و حسنعلی بختیار نصرآبادی و جهانبخش رحمانی (1400). "واکاوی تربیت زیست‎محیطی مبتنی‏‌بر آموزه‌های قرآنی". فصلنامۀ علمی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 9 (17)، 33-64.
ایران‌دوست، محمدحسین (1397). "چیستی معنویت و سیر معناپذیری آن در غرب"، فصلنامۀ فلسفۀ دین، 15(2)، 527-548.
ایرنا (1398). "مسئولیت‌­پذیری، کوله­‌ای که نسل جدید به دوش نمی­‌کشد"، ایرانا، لینک خبر: https://irna.ir/xjvNcW
بابایى، رضا (۱۳۸۷). " آسیب‌­شناسى معنویت"، حصون (۱۶).
باقری، خسرو (1374). «نگاهی دوباره به تعلیم و تربیت اسلامی». تهران: انتشارات مدرسه.
باقری، خسرو (1387). «درآمدی بر فلسفۀ تعلیم‌­و­تربیت جمهوری اسلامی ایران»، جلد 1. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بخشی، حسؤین (1388). «بررسی میزان اثر­بخشی مسئولیت­‌پذیری به­شیوۀ واقعیت­‌درمانی، بحران هویت دانش آموزان دختر متوسطۀ شیراز»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
جامعی، زلیخا (۱۳۹۹). "بررسی رابطۀ شیوه­‌های فرزند­پروری بر میزان مسئولیت‌­پذیری دانش‌­آموزان"، پژوهش­نامۀ اورمزد، 51 (2)، 162-178.
جعفری، رضا  حبیب الله زارعی (1400). "تحلیلی بر مؤلفه‌­های معنویت و اخلاق در سیرۀ فرماندهی نظامی امام علی(علیه السلام) در نهج‌­البلاغه"، فصلنامۀ مدیریت نظامی، 21(81)، 95-136.
جوادی آملی، عبدالله (1391). « گسترۀ دین». قم: اسراء.
حبیبی سی­سرا، مرتضی (1398). "بررسی و نقد مولفه‌­های معنویتِ پسا­تجددی از منظر معنویت اسلامی"، فصلنامۀ آیین حکمت، 11(40)، 31-56.
حسینی قمی، طاهره (1391). "مسئولیت­‌پذیری در دانش‌­آموزان". مجلۀ رشد آموزش. 8(2)، 16-19.
حقیقی، محمدعلی و فائزه حیدری و معصومه کاظمی (1391). "معنویت، شادی و محیط کار"، فصلنامۀ چشم‌انداز مدیریت دولتی، 3(10)، 129-۱۵۰.
حمدیه، مصطفی و شهریار شهیدی، (1389). «اصول و مبانی بهداشت روانی»، چاپ چهارم. تهران: سمت.
حیدریه زاده، سمانه سادات (1398). "بررسی رابطۀ بین مسئولیت‌پذیری و خودکارآمدی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزانِ دختر دبیرستان‌های شهرستان یزد"، پیشرفت­‌های نوین در علوم رفتاری، 4 (33)، 41-56.
داداشی کلایی، فاطمه و حجت صفار حیدری و حکیمه سادات شریف­زاده، (1397). "اصول و روش­های تربیتی مسئولیت‌­پذیری در آموزه­‌های اسلامی"، فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم­‌و­تربیت اسلامی، 26(41)، 155-180.
داودی، محمد و سیدعلی حسینی­زاده (1389). «سیرۀ تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)». تهران: سمت.
دودمان، پروانه (1397). "رابطۀ شیوه‌­های فرزندپروری والدین بر مسئولیت‌­پذیری دانش‌­آموزان دبیرستان­‌های شهرستان مهر، سال 1395-1394"، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی قم، ۱۲ (۴)، 51-60.
دلشادتهرانی، مصطفی (۱۳۹۴). «سبک زندگی پیامبر اعظم ص». قم: دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام رهبری در دانشگاه).
رحمانیان، مهدیه و مهدیه معین صمدانی و محمد اورکی (1396). "تأثیر معنویت­‌درمانی گروهی بر بهبود امید به زندگی و سبک زندگی بیماران مبتلا به سرطان سینه"­، نشریۀ مشاورۀ کاربردی، 7(1)، 101-114.
رستمیان، محمدعلی (۱۳۹۳). "مسؤولیت‌­پذیری و وظیفه‌­شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت ع"، پژوهشنامۀ حکمت اهل البیتG، ۱(۲)، ۳۱-۵۰.
رعیتی، علیرضا و نیلا علمی­منش (1396). "بررسی عوامل مؤثر در جذب به نماز و مسجد در مدرسه، از دیدگاه دانش‌­آموزان"، اولین همایش بین المللی مطالعات و تحقیقات علوم انسانی و اسلام.
روزنامۀ آفتاب یزد (1399). "دانش‌­آموزان بی‌­مسئولیت، روزنامۀ آفتاب یزد"، لینک خبر: https://b2n.ir/d47906.
ریاحی، محمد اسماعیل (۱۳۹۹). "بررسی عوامل اجتماعی دخیل در گرایش به عرفان‌­های نوظهور"، بهداشت معنوی، لینک خبر: https://b2n.ir/y19568.
سام آرام، عزت الله و جعفر هزار جریبی و محمد مهدی فداکار و محمدتقی کرمی و محمد مهدی شمسایی (1392). "سلامت معنوی؛ چارچوب، محدوده و مؤلفه­‌های مبتنی بر آموزه­‌های اسلام"، فصلنامۀ برنامه­‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 4(14)، 1-۲۶.
سبحانی نژاد، مهدی و حسن نجفی (1393). "تحلیل ابعادشناسانه مسئولیّت‌پذیری در سبک زندگی اسلامی"، سراج منیر، 5(16)، 151-170.
سلطانی بابوکانی، مریم و محمدباقر رضاعلی (1391). "بررسی موانع و عوامل گرایش نوجوانان و جوانان به نماز"، همایش منطقه‌­ای نماز، از محراب تا معراج.
سند تحول بنیادین (1390). «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران»، تهران: شورای عالی انقلاب قرهنگی.
شریفی دوست، حمزه (1391). "سبک زندگی غربی، بستر گرایش به عرفان‌های نوظهور"، سایت گرداب، لینک خبر: https://b2n.ir/n16440.
شفیعی، صابر و فرامرز علیدادی و صغری زاده صفری (1400). "بررسی مسئولیت‌­پذیری دانش­‌آموزان"، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، 3(6)، 66-74.
شهیدی، شهریار و سعیده فرج­نیا (1391). "ساخت و اعتباریابی پرسش­نامه «سنجش نگرش معنوی»"، روان­شناسی و دین، 5 (3)، 97-115.
شیخ قمی، مریم (۱۳۹۶). "رشد معنوی انسان از منظر قرآن و حدیث"، پژوهش­‌های معنوی، آدرس اینترنتی: https://b2n.ir/w10930.
صالحی متعهد، زهرا و هاجر باختری، و زهرا سادات سیدین (1399). "واکاوی مؤلفه‌های مسئولیت ‌اجتماعی در کتب ‌درسی مطالعات ‌اجتماعی دورۀ ‌ابتدایی مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه"، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 8(15)، 165-189.
عسکری وزیری، علی و حسن زارعی متین (1391). "هوش معنوی و نقش آن در محیط کار با تأکید بر آموزه­‌های دینی"، نشریۀ اسلام و پژوهش‌­های مدیریتی، 1(3)، 63-۹۰.
فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۵). "جایگاه معنویت در الهیات اسلامی"، سایت فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، لینک مطلب: https://b2n.ir/z26554
فقیهی، علی نقی (1398). "معنویت در اسلام در مقایسه با دیدگاه روانشناسی معاصر"، نشریۀ مطالعات معنوی، 7(25)، 37-۶۴.
گودرزی، اکرم و نیکو دیالمه و زهرا احمدی زمانی (۱۳۹۸). "تبیین عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری دانش‌­آموزان، براساس رسالۀ حقوق امام سجاد(علیه السلام) با تأکید بر نقش مدرسه"، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، ۴(۲)، ۶۵-۹۸.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). «بحارالانوار». بیروت: موسسه الوفاء.
مجیدپورخویی، محمد و محسن ایمانی نایینی و علی محبی (1398). "تبیین اهداف تربیت اسلامی نوجوانان با رویکرد مسئولیت پذیری"، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 27(45)، 171-196.
محمدپناه، امیرحسین و لادن نصری (1393). "معنویت­شناسی سازمانی و راه‌کارهای تعالی آن با تأکید بر آموزه‌­های دینی"، فصلنامۀ بصیرت و تربیت اسلامی، 11(28)، 51-69.
محمدنژاد، حبیب و صدیقه بحیرایی و فائزه حیدری (1388). "مفهوم هوش معنوی مبتنی بر آموزه‌­های اسلام"، فصلنامۀ مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 13(2)، 96-۱۱۶.
مدرکی، فاطمه (۱۴۰۰). "نقش دین در معنویت، تطبیق دیدگاه اسلام و روانشناسی"، پژوهشنامه اورمزد، ۵۷(۲)، ۴-۲۱.
مطهری، مرتضی (1389). «انسان و ایمان»، چاپ سی و هفتم. تهران: صدرا.
وست، ویلیام (1388). «روان درمانی و‌ معنویت»، ترجمة شهریار شهیدی و سلطان‌علی شیرافکن. تهران: رشد.
Everri, M., Mancini, T., & Fruggeri, L. (2015). Family functioning, parental monitoring and adolescent familiar responsibility in middle and late adolescence. Journal of Child and Family Studies, 24(10), 3058-3066.
Fishman, E. J. (2014). With great control comes great responsibility: The relationship between perceived academic control, student responsibility, and self-regulation. British Journal of Educational Psychology, 84(4), 685-702.
Larmar, S., & Lodge, J. (2014). Making sense of how I learn: Metacognitive capital and the first-year university student. International Journal of the First Year in Higher Education, 5(1), 93-105.
Macaskill, A. & Denovan, A. (2013). Developing autonomous learning in first year university students using perspectives from positive psychology. Studies in Higher Education, 38(1), 124-142.
McNeely CA, Nonnemaker JM, Blum RW. (2002). Promoting school connectedness: evidence from the National Longitudinal Study of Adolescent Health. J Sch Health. 72(4),138-46. doi: 10.1111/j.1746-1561.2002.tb06533.x. PMID: 12029810.
Pong, H.-K. (2021). The cultivation of university students’ spiritual wellbeing in holistic education: longitudinal mixed-methods study, International Journal of Children's Spirituality, 26(3), 99-132, DOI: 10.1080/1364436X.2021.1898344
Pong, H.-K. (2017). The relationship between the spiritual well-being of university students in Hong Kong and their academic performance, International Journal of Children's Spirituality, 22(3-4), 329-351, DOI: 10.1080/1364436X.2017. 1382453
Romi, Shlomo., Lewis, Ramon., & J. Katz Yaacov.  (2009). Student responsibility and classroom discipline in Australia, China, and Israel, Compare: A Journal of Comparative and International Education, 39(4), 439-453, DOI: 10.1080/03057920802315916
Rodríguez-Gómez, S., López-Pérez, M. V., Garde-Sánchez, R., & Arco-Castro, L. (2022). Increasing the commitment of students toward corporate social responsibility through higher education instruction. In the International Journal of Management Education, 20(3), 100710, https://doi.org/10.1016/j.ijme.2022. 100710
Soilemetzidis, I., Bennett, P., Buckley, A., Hillman, N., & Stoakes, G. (2014). The HEPI-HEA Student Academic Experience Survey 2014. Retrieved from http://libconnect.ku.ac.ae/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspxdirect=true&db=eric&AN=ED561393&site=eds-ive&scope=site
Stupnisky, R. H., Renaud, R. D., Daniels, L. M., Haynes, T. L., & Perry, R. P. (2008). The interrelation of first-year college students’ critical thinking disposition, perceived academic control, and academic achievement. Research in Higher Education, 49, 513–530.
Torre Gibney, Daniela., Preston, Courtney., A. Drake, Timothy., Goldring, Ellen., & Cannata, Marisa. (2017). Bringing Student Responsibility to Life: Avenues to Personalizing High Schools for Student Success. Journal of Education for Students Placed at Risk (JESPAR), 22(3), 129-145, DOI: 10.1080/10824669. 2017.1337518
Van der Vis-Sietsma, Y., de Man-van Ginkel, J. M., & van Leeuwen, R. R. (2019) The impact of a practice-based educational strategy on the development of spiritual competencies of nursing students. Journal for the Study of Spirituality, 9(1), 32-48, DOI: 10.1080/20440243.2019.1581370
Van Rensburg, A. B.-R. J. (2020). Introducing the South African Spirituality Scale (SASS): measuring spirituality among medical students in a heterogeneous clinical environment, Mental Health, Religion & Culture, 23(3-4), 245-262, DOI: 10.1080/13674676.2020.1741529
West, W. (2000). Psuchotherapy & spirituality: Crossing the line between therapy and religion. Sage. London.
Zohar, D., Marshal, I. (2000). SQ-spiritual intelligence, the ultimate intelligence, London: Bloombury.