تبیین چگونگی تربیت اخلاقی متعالیه براساس تفاسیر ملاصدرا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی ره، تهران، ایران.

2 استاد فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی ره، تهران، ایران.

3 دانشیار فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی ره، تهران، ایران.

4 دانشیار فلسفۀ تعلیم و تربیت دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

مقالۀ حاضر به تببین چگونگی تربیت اخلاقی متعالیه، براساس تفاسیر ملاصدرا، می‌پردازد. این پژوهش که با روش تحلیل محتوای قیاسی­ـ استقرایی انجام شده است، برای تبیین چگونگی تربیت اخلاقی به تحلیل محتوای تفاسیر ملاصدرا پرداخته و اصول و روش‌های تربیت اخلاقی را واکاوی کرده است. اصول و روش‌های تربیت اخلاقی در دو دسته سلبی و ایجابی ناظر به دو مرحلۀ اصلی تخلیه و تحلیه در تربیت اخلاقی متعالیه دسته­بندی شده‌اند. بر­این­اساس، در بخش سلبی، پنج اصل و هفت روش و در بخش ایجابی نیز هشت اصل و شش روش استخراج شده است. اصول بخش سلبی عبارتند از: تهذیب ظاهر، مراقبت از اعمال، تهذیب نفس، دوری از حبّ دنیا و مراقبت از خواطر ذهنی. اصول بخش ایجابی نیز عبارتند از: عقل‌ورزی، تفکر، مراقبت در مسیر کسب علم، تکرار، ایجاد ملکات نیکو، تعدیل قوای جسمانی و نفسانی، توجه به تفاوت وسع‌ها و به‌گزینی در معاشرت. روش‌های سلبی عبارتند از: ریاضت، زهد، انفاق، دوری از هم‌نشین بد، پاسخ به شبهات، دوری از عادات نامناسب، دوری از افراط و تفریط. روش‌های ایجابی نیز عبارتند از: اطاعت از شرع، عمل به مقتضای علم، برهان، تذکر، ایجاد عادات پسندیده و موقعیت‌مداری.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افکاری، فرشته (1393). «نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دورۀ ابتدایی در کتاب­های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه‌­های آسمان، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامۀ درسی». پایان­‌نامۀ دکتری. گروه برنامه­‌ریزی درسی. دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
آهنگری، فرشته (1386). "پیشینه و بنیادهای اخلاق در ایران و جهان". اخلاق در علوم و فناوری. 3و4 (2)، 11-22.
بهشتی، سعید (1381). «آیین خردپروری (پژوهشی در نظام تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام علی(ع))». تهران: موسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
بهشتی، سعید. (1389). «تأملات فلسفی در تعلیم و تربیت». تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
بهشتی، سعید (1393). "مختصات حرکت جوهری انسان در حکمت متعالیه و کاربردهای آن در شناسایی اصول حاکم بر تحول آموزش و پرورش". فصلنامه روان شناسی تربیتی. 31 (10)، 82-107.
بیرانوند، فضل الله (1392). «تحلیل محتوای کتاب­های دین و زندگی دورۀ متوسطۀ نظری از نظر توجه به رویکردهای تربیت اخلاقی». پایان نامه ارشد. گروه برنامه ریزی درسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
پورموسوی، جعفر (1394). «تبیین تربیت اخلاقی عقل­‌محور در اسلام و بررسی کتب دین و زندگی دورۀ متوسطه براساس آن». پایان­‌نامۀ ارشد. گروه فلسفۀ تعلیم و تربیت. دانشکدۀ علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.
تبریزی، منصوره (1393). "تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی". فصلنامه علوم اجتماعی. (64)، 138-105.
حسنی، محمد و فاطمه وجدانی (1395). "بررسی و نقد الگوی تربیت اخلاقی در کتاب­های آموزش قرآن دورۀ ابتدایی". پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. 24(32)، 137-161.
حسنی، محمد و فاطمه وجدانی (1396). "تحلیل محتوای کیفی کتاب­های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی". تربیت اسلامی. 12(25)، 29-54.
حسنی، محمد. (1394). تجارب تربیت اخلاقی کارگزاران نظام تربیت رسمی و عمومی در دوره ابتدایی (دبستان). نوآوری‌­های آموزشی. 14 (56)، 7-37.
حسنی، محمد (1395). "بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی ابتدایی". تربیت اسلامی. 22، 1-28.
درامامی، نرگس (1390). «تحلیل محتوای کتاب­های بخوانیم، تعلیمات اجتماعی(مدنی)، هدیه­‌های آسمانی و قرآن پایه‌­های سوم تا پنجم ابتدایی سال 1388 به منظور بررسی برخی مؤلفه­‌های تربیت اخلاقی». پایان­نامۀ ارشد. گروه تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش. دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
دهقان سیمکانی، رحیم (1391). "موانع اخلاق­ورزی از دیدگاه ملاصدرا". پژوهش­نامه اخلاق. (18)، 125-144.
شورای عالی آموزش و پرورش (1390). «مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران».
شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1366). «تفسیر القرآن الکریم». ج 1تا 6. قم: بیدار.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1393). «ترجمه و متن تفسیر سورۀ جمعه». ترجمه محمد خواجوی. تهران: مولی.
شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1396). «ترجمۀ تفسیر سورۀ یس». ترجمه سید صدرالدین طاهری. چاپ اول. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
طوسی، خلیل­‌الرحمان (1392). «درآمدی بر اخلاق فلسفی در حکمت متعالیه». چاپ اول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
لطف‌­آبادی، حسین (1384). "نقد نظریه­های رشد اخلاقی پیاژه و کولبرگ و باندورا و ارائه الگویی نو برای پژوهش در رشد اخلاقی دانش‌­آموزان". نوآوری­‌های آموزشی. 11، 76-104.
مؤمنی‌­راد، اکبر و خدیجه علی­‌آبادی و هاشم فردانش و ناصر مزینی (1392). "تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج". فصلنامه اندازه‌­گیری تربیتی. 4 (14)، 187-222.