تحلیل محتوای مؤلفه‏‌های خودمراقبتی در کتاب‌‏های درسیِ تفکر و سبک زندگی دورۀ متوسطۀ اول

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران .

2 استاد گروه روان‏شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتب درسی دورۀ متوسطۀ اول ازنظر میزان توجه به مؤلفه‌های خودمراقبتی در آن‏ها بوده است. بدین منظور، از روشی ازنوع تحلیل محتوای کمّی استفاده شد و جامعۀ پژوهش، شامل محتوای کتب درسی تفکر و سبک زندگی دورۀ متوسطۀ اول (پایه‏‌های هفتم و هشتم) در سال تحصیلی 1401-1402 بوده است. جهت گردآوری اطلاعات از تکنیک‌های تحلیل محتوا (فهرست وارسی) استفاده و فرم اولیۀ این چک‌لیست از ادبیات و مبانی نظری پژوهش تهیه‌ شد. جهت اعتباربخشی، چک‌لیست تهیه‌شده دراختیار استادان راهنما و مشاور و همچنین پنج نفر از صاحب‌نظران این حوزه قرار گرفت و پس‏از اِعمال نظرات آن‌ها فهرست وارسی تحلیل محتوا تدوین نهایی شد. واحد تحلیل و بررسی در این پژوهش، همۀ اجزای کتاب تفکر و سبک زندگی دورۀ متوسطۀ اول (مشتمل بر محتوا، تصاویر، فعالیت و پرسش‌ها) و واحد ثبت، یک مضمون بود. در این پژوهش، از روش آنتروپی شانون جهت وزن‌دهی به داده‌­ها استفاده شد؛ بدین صورت که داده­‌ها بهنجار شدند و ضریب اهمیت و بار اطلاعاتی و انحراف‏معیار هر مؤلفه محاسبه شد. یافته‌های پژوهش نشان می‏‌دهد در کتاب‌های تفکر و سبک زندگی پایه‏‌های هفتم و هشتم، به‏‌میزانی اندک به مؤلفه‌های خودمراقبتی توجه شده است. ازمیان مؤلفه‌های موردمطالعه، بیشترین فراوانی، مربوط به مؤلفه‌‏های جسمی (رعایت‌‏کردن پوشش مناسب و براساس فصول سال)، عاطفی (عامل مهربانانه با خود و دیگران) و روانی (احساس اعتمادبه‌نفس کافی) بوده است. کمترین فراوانی هم به مؤلفه‌های خودمراقبتی معنوی مربوط می‌شود و به اکثر زیرمؤلفه‌های آن‏ها (مانند تلاوت و شنیدن آیات قرآن و شرکت‏‌کردن در مراسم و مناسک دینی، انجام‌‏دادن کار‏های خیر، کمک به نیازمندان و شکرگزاری درقبال نعمت‌های الهی) توجهی نشده است. پیشنهاد می‌‏شود با گنجاندن مؤلفه‌های خودمراقبتی در کتاب‌های آموزشی و نگاه متوازن به آن‏ها در کتب دورۀ متوسطۀ اول، به‏‌خصوص در کتاب‌های تفکر و سبک زندگی، آموزش‏دهی مهارت‌های خودمراقبتی به دانش‌‏آموزان ارتقا یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آذر، عادل (1380). بسط و توسعۀ روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌‏ها در تحلیل محتوا. فصلنامۀ علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 11(37)، 1-17.
امیدی گرگری، غلامرضا؛ حجتی، سید عبدالله؛ و ایمان‏زاده، علی (1401). بازنمایی تجربۀ خودمراقبتی در دانش‌‏آموزان دورۀ دوم متوسطه: مطالعۀ پدیدارشناختی. مسائل کاربردی تعلیم‌‏وتربیت، 7(1)، 7-40.
حکمت‌ی‏پور، نفیسه؛ محمودی‌شن، غلامرضا؛ عبادی، عباس؛ و بهنام‏‌پور، ناصر (1400). تجارب خودمراقبتی معنوی در نوجوانان: یک مطالعۀ کیفی. نشریۀ پرستاری کودکان، 7(4)، 52-64.
رام، سمیه؛ مهرمحمدی، محمود؛ صادق‌‏زادۀ قمصری، علیرضا؛ و طلایی، ابراهیم (1396). آموزش خویشتن‌بانی به کودکان سنین ۷ تا ۱۴ سال، با کدام منطق و رویکرد؟ تحلیل نتایج یک مطالعۀ پدیدارنگارانه. مسائل کاربردی تعلیم‌‏وتربیت اسلامی. ۲(۳)، ۸۷-۱۱۶.
شاکری، رسول (1399). بررسی رابطۀ کنترل عواطف و سلامت روانی با عملکرد تحصیلی دانش‌‏آموزان. اولین همایش ملی آسیب‌شناسی روانی، اردبیل.
شیخ‏‌حسینی فرد، زینب؛ و بیرانوند، صفر (۱۴۰۰). بررسی رابطه بین سواد رسانه‌ای، خودمراقبتی و سلامت روان دربین دانش‌آموزان متوسطۀ دوم هنرستان‌های فنی- حرفه‌ای و کاردانش. مجلۀ پیشرفت‌های نوین در روان‏شناسی، علوم تربیتی و آموزش‌وپرورش، ۴۵(۱۵)، ۲۶-۴۰.
کاهنی، غزاله (1401). بررسی تأثیر آموزش برنامه‌های خودمراقبتی در دانش‌آموزان. نشریۀ پیشرفت‌های نوین در روان‏شناسی، علوم تربیتی و آموزش‌وپرورش، 5(53)، 289-297.
گلچین‌‏نژاد دزفولی، حسن؛ غفاری، خلیل؛ و فقیهی، علیرضا (۱۴۰۲). بررسی جایگاه آموزش خودمراقبتی در برنامۀ درسیِ قصدشدۀ علوم تجربی دورۀ دوم ابتدایی. پژوهش‌های برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، ۱۳(۱)، ۱۶۵-۱۷۸.
مقامی، الهام (1399). اثربخشی خودمراقبتی بر کیفیت زندگی فردی و اجتماعی معلولین. فصلنامۀ علمی روان‏شناسی و علوم رفتاری ایران، 2(22)، 1-8.
Adkins-Jackson, P. B.; Jackson Preston, P. A.; and Hairston, T. (2023). The Only Way Out: How Self-Care is Conceptualized by Black Women?. Ethnicity and Health, 28(1), 29-45.
Ahmad Sharoni, S. K.; Abdul Rahman, H.; Minhat, H. S.; Shariff-Ghazali, S.; and Azman Ong, M. H. (2018). The Effects of Self-Efficacy Enhancing Program on Foot Self-Care Behaviour of Older Adults with Diabetes: A Randomised Controlled Trial in Elderly Care Facility, Peninsular Malaysia. PloS One, 13(3), e0192417.
Bloomquist, K. R.; Wood, L.; Friedmeyer-Trainor, K.; and Kim, H. W. (2015). Self-88 Care and Professional Quality of Life: Predictive Factors among MSW Practitioners. Advances in Social Work, 16(2), 292–311.
Butler, L. D.; Mercer, K. A.; McClain-Meeder, K.; Horne, D. M.; and Dudley, M. (2019). Six Domains of Self-Care: Attending to the Whole Person. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 29(1), 107–124.
Choi, S. A.; and Hastings, J. F. (2019). Religion, Spirituality, Coping, and Resilience among African-Americans with Diabetes. Journal of Religion and Spirituality in Social Work: Social Thought, 38(1), 93-114.
Coaston, S. C. (2017). Self-Care through Self-Compassion: A Balm for Burnout. Professional Counselor, 7(3), 285-297.
Dalphon, H. (2019). Self-Care Techniques for Social Workers: Achieving an Ethical Harmony between Work and Well-Being. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 29(1), 85–95.
Denyes, M. J.; Orem, D. E.; and Bekel, G. (2001). Self-Care: A Foundational Science. Nursing Science Quarterly, 14(1), 48-54.
Hoffman, L. (2021). Existential–Humanistic Therapy and Disaster Response: Lessons from the COVID-19 Pandemic. Journal of Humanistic Psychology, 61(1), 33-54.
Ister, E. D. (2020). Investigation of Relationship between Levels of Self-Care Agency and Self-Efficacy in Nursing Students. Asian Pacific Journal of Health Sciences, 7(1), 1-6.
Jourdan, D. et al. (2021). Supporting Every School to Become a Foundation for Healthy Lives. The Lancet Child and Adolescent Health, 5(4), 295-303.
Lin, L. C.; Chan, M.; Hendrickson, S.; and Zuñiga, J. A. (2020). Resiliency and Self-Care Behaviors in Health Professional Schools. Journal of Holistic Nursing, 38(4), 373-381.
Loi, N. M.; and Pryce, N. (2022). The Role of Mindful Self-Care in the Relationship between Emotional Intelligence and Burnout in University Students. The Journal of Psychology, 156(4), 295-309.
London, M. L.; Ladewig, P. A. W.; Ball, J. W.; and Bindler, R. C. (2017). Maternal and Child Nursing Care. (No Title). New York: National League for Nursing Press.
Nakhla, N.; Black, E.; Abdul-Fattah, H.; and Taylor, J. (2021). Self-Care Education across Canadian Pharmacy Schools: Curriculum Survey Findings. Canadian Pharmacists Journal/Revue des Pharmaciens du Canada, 154(1), 52-60.
Narasimhan, M.; and Kapila, M. (2019). Implications of Self-Care for Health Service Provision. Bulletin of the World Health Organization, 97(2), 76.
O’Neill, M.; Yoder Slater, G.; and Batt, D. (2019). Social Work Student Self-Care and Academic Stress. Journal of Social Work Education, 55(1), 141-152.
Rupert, P. A.; and Dorociak, K. E. (2019). Self-Care, Stress, and Well-Being among Practicing Psychologists. Professional Psychology: Research and Practice, 50(5), 343.
Shepherd, M. A.; and Newell, J. M. (2020). Stress and Health in Social Workers: 104 Implications for Self-Care Practice. Best Practices in Mental Health, 16(1), 46.
Slemon, A.; Jenkins, E. K.; and Bailey, E. (2021). Enhancing Conceptual Clarity of Self-Care for Nursing Students: A Scoping Review. Nurse Education in Practice, 55, 103178.
Town, R.; Hayes, D.; March, A.; Fonagy, P.; and Stapley, E. (2023). Self-Management, Self-Care, and Self-Help in Adolescents with Emotional Problems: A Scoping Review. European Child and Adolescent Psychiatry, 1-28.
Wise, E. H.; Hersh, M. A.; and Gibson, C. M. (2012). Ethics, Self-Care and Well-Being for Psychologists: Reenvisioning the Stress-Distress Continuum. Professional Psychology: Research and Practice, 43(5), 487.