تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورۀ متوسطۀ اول از نظر میزان توجه به مفهوم نیکوکاری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

این پژوهش با هدف ارزیابی کتاب­های درسی دورۀ متوسطۀ اول از نظر توجه به مفهوم نیکوکاری انجام شد. روش پژوهش توصیفی از نوع تحلیل محتوای کمی و جامعۀ آماری پژوهش شامل کتاب­های درسی دورۀ متوسطۀ اول بود که با روش نمونه‌­گیری هدفمند 5 عنوان کتاب (هدیه‌های آسمانی، تفکر و سبک زندگی، آموزش قرآن، فارسی و مطالعات اجتماعی) با 14 جلد کتاب در نمونه قرار گرفت. ابزار اندازه­‌گیری، چک­لیست تحلیل محتوای محقق ساخته بود که روایی آن مورد تأیید کارشناسان و صاحبنظران بوده و پایایی آن با روش ویلیام اسکات 96 درصد محاسبه شد. شیوۀ پردازش داده­‌ها بر اساس روش آنتروپی شانون بوده و به منظور بررسی میزان تفاوت مؤلفه‌­های نیکوکاری در کتاب­های درسی سه پایه از آزمون خی­دو استفاده شد. یافته­‌های پژوهش نشان داد که در دوره متوسطه اول به مؤلفه‌­های «کمک نیازمندان»، «احترام به دیگران، «همدلی با دیگران» توجه بیشتر و به مؤلفه‌­های «مهار خشم، «احترام به حقوق حیوانات و گیاهان»، «فعالیت داوطلبانه»، «وقف» و «عفو و بخشش» توجه کمتری مبذول شده است. همچنین مؤلفه‌­های «عفو و بخشش»، «فعالیت داوطلبانه»، «مهار خشم» و «احترام به حقوق حیوانات و گیاهان» ضریب اهمیت پایینی داشته­ و پراکندگی مناسبی در کتاب­های درسی سه پایه نداشته‌­اند. علاوه بر این، فراوانی مؤلفه‌­های نیکوکاری در کتاب­های پایۀ نهم به مراتب کمتر از پایه‌­های هفتم و هشتم بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
آذر، عادل (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوا، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه الزهرا، 11(37)، 17-1.
اسکات، ویلیام (1391). تئوری حسابداری مالی (علی پارسائیان، مترجم). تهران: انتشارات ترمه.
اسماعیلی، حسین (1392). احسان و نیکوکاری از دیدگاه قران و حدیث. تهران: همای غدیر.
اطلس خیر ایران (1401). پیمایش ملی گرایش مردم ایران به نیکوکاری. تهران: انتشارات اطلس خیر ایران.
اوصالی، لیلا (1381). احسان و محسنین از دیدگاه قرآن و حدیث، (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد)، دانشکده اصول دین، قم، ایران.
بنیاد بین­المللی کمک­های نیکوکارانه (2022). شاخص جهانی بخشش 2022 (نگاهی جهانی به روندهای بخش) (اطلس خیر ایرن مترجم). تهران: انتشارات اطلس خیر ایران.
پاینده، ابوالقاسم (1383). نهج الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
حرعاملی، محمد بن حسن بن علی(1409ق). وسائل الشیعه. قم: آل بیت.
درگاهی، حسن؛ و بیرانوند، امین (1400). اقتصاد کلان و آسیب­های اجتماعی. تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دهقانپور، علیرضا؛ و بخشی، ژیلا (1393). معناشناسی احسان در قرآن، پژوهشنامه معارف قرانی، 5(17)، 83-61.
رازقی، علیرضا؛ ولوی، پروانه؛ و مرعشی، سید منصور (1395). بررسی تحلیلی مبانی اسلامی نوع دوستی به عنوان یک هدف تربیتی، اسلام و پژوهش­های تربیتی، 8(1)،24-5.
رسولی محلاتی، سید هاشم (1386). غررالحکم و دررالکلم آمدی. تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
سعدی­پور، اسماعیل (1399). روش های تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی (چاپ دهم). تهران: نشر دوران،
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ و حجازی، الهه (1393). روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگه
سروری مجد، علی (1393). ابعاد فرهنگ احسان در قران و سنت، فصلنامه مطالعات فرهنگ ارتباطات، 15(25)، 216-197.
شورای عالی آموزش و پرورش (1391). سند ملی برنامه درسی. تهران: وزارت آموزش و پرورش
شورای عالی آموزش و پرورش (1392). مجموعه مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش. تهران: انتشارات مدرسه
صافی، احمد (1388). سازمان و اداره امور مدارس. تهران: انتشارات رشد.
صالحی عمران، ابراهیم؛ و سبحانی نژاد، مهدی (1394). تحلیل میزان توجه به مولفه های شهداء و ایثارگران دفاع مقدس در محتوای کتب درسی دوره ابتدایی، فصلنامه پژوهش های آموزش و یادگیری (دانشور رفتار)، 22 (6)، 234-211.
طباطبایی، محمدحسین (1367). المیزان فی تفسیر القران (جلد 8 و 14). قم: انتشارات اسلامی.
عبدالهی، کلثوم (1394). بررسی شاخص­های بارز و مبانی نظری احسان در قران و حدیث، (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد)، مؤسسه آموزش عالی باختر، ایلام، ایران.
عیاری، لیلا؛ و موسی­پور، نعمت­الله (1402). آموزش نیکوکاری در مدارس دوره ابتدایی ایران، پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه، 1(1)، 222-189.
عیاری، لیلا (1398). واکاوی وضعیت موجود آموزش نیکوکاری در مدارس ابتدایی و طراحی برنامه درسی برای اعتلای آن، (پایان نامه دکتری)، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
عیاری، لیلا؛ حسینی­خواه، علی؛ و موسی­پور، نعمت­الله (1398). واکاوی وضعیت موجود آموزش نیکوکاری در مدارس ابتدایی(مطالعه پدیدارنگارانه)، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، 14(53)، 54-27.
قاسمی، حمید (1400). مرجع پژوهش، تهران: انتشارات اندیشه آرا.
کریپندورف، کلوس (1398). تحلیل محتوا، مبانی روش شناسی (هوشنگ نایبی مترجم). تهران: نشر نی.
گال، مردیت؛ و بورگ، والتر (1399). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی (احمدرضا نصر و همکاران مترجم). تهران: انتشارات سمت.
مسیحی، مهدی؛ کلدی، علیرضا؛ و مهدوی، محمدصادق (1399). تحلیل جامعه شناختی فردگرایی در بین زنان و مردان و عوامل مرتبط با آن، فصلنامه زن و جامعه، 11(3)، 258-243.
مطهری، مرتضی (1387). مجموعه آثار (ج 22). تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1387). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتاب اسلامیه.
معین، محمد (1391). فرهنگ فارسی (چاپ 27). تهران: امیرکبیر.
موسی­پور، نعمت­الله (1397). آموزش نیکوکاری و عمل خیری. فصلنامه اختصاصی مطالعات و مدیریت امر خیر، 1، 13-9.
موسی­پور، نعمت­الله؛ عیاری، لیلا؛ و سیدکلان، سیدمحمد (1395). ارائه الگوی کارآمد تربیتی امور خیر و نیکوکاری در بستر نظام آموزش و پرورش، اولین همایش ملی خیر ماندگار، بنیاد خیریه راهبری آلاء.
نیکلس، ادری (1381). راهنمای عملی برنامه ریزی درسی (داریوش دهقان مترجم). تهران: انتشارات قدیانی.
همتی، محمدعلی؛ و شیروانی، علی (1401). مفهوم احسانی قران و اول و کارکردهای تربیتی آن، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 10(18)، 118-91.
هولستی، ال.آر (1374). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی (نادر سالار زاده، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
یارمحمدیان، محمدحسین (1397). مبانی اصول برنامه ریزی درسی (چاپ هفدهم). تهران: انتشارات یادواره کتاب.
Altabach, P. C. (1991). Textbook in American society: Politics, and Pedagogy. Albany, NY: state university of New York Press.
Hockenbury, D. H. ; Hockenbury, S. E. (2017). Discovering Psychology. New York: Worth Publishers.