مطالعۀ کیفی علل دین‌گریزی نوجوانان پسر در خانواده‌های مذهبی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

2 دانشجوی دکتری روانشناسی دانشگاه اردکان، اردکان، ایران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روانشناسی اسلامی، دانشگاه معارف قران و عترت اصفهان، اصفهان، ایران.

4 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

چکیده

هدف مطالعۀ حاضر کشف مؤلفه­‌های دین­‌گریزی در بین نوجوانان پسر بود. این پژوهش کیفی از نوع نظریه زمینه‌ای ساخت­‌گرایی اجتماعی چارمز (2005) بود. برای نمونه‌‌‌گیری از روش هدفمند از نوع متجانس استفاده شد. معیار تعداد شرکت‌کنندگان بر اساس اشباع نظری بود؛ به­این منظور، پس از مراجعه به هفت مدرسۀ پسرانۀ مذهبی اصفهان، تعداد 10 دانش­آموز با­توجه‌­به ملاک­‌های ورودِ علاقه به همکاری، اجازۀ ضبط و پیاده­‌سازی مصاحبه‌­ها و بازه سنی 15 تا 18 سال و ملاک­‌های خروجِ نداشتن مشکلات جسمانی و روان­شناختی حاد و نداشتن تمایلات دین­‌گریزی، انتخاب شد. به­­‌منظور گردآوری داده‌‌‌ها از مصاحبۀ نیمه‌­ساختار­یافته از نوع کانونی استفاده شد. تحلیل نظریۀ زمینه‌­ای به‌­روش چارمز (2014) سه مؤلفه را آشکار کرد؛ الف) چیستی دین­‌گریزی حاوی سه کد محوری بود که عبارت بودند از: 1) میل به تصمیم‌­گیری بر اساس تشخیص فردی، 2) انتخاب دین در جایگاه یکی از انواع ارزش­‌های زندگی، 3) رفتار کردن بر اساس تشخیص­‌های فردی؛ ب) طبقۀ چرایی دین‌گریزی با کدهای محوری؛ 1) علل فردمدار (با کدهای بازِ بیدار شدن غرایز، کنجکاوی و نصیحت­‌گریزی، ناتوانی از مدیریت غرایز) و 2) علل دیگرمدار (با کدهای بازِ دوستان و خانواده، نقش جامعه و رسانه و برخوردهای اجتماعی) و ج) طبقۀ چگونگی دین‌گریزی با کدهای محوری: 1) همرنگی با جماعت (با کدهای بازِ همرنگی با دوست و همرنگی با خانواده)، 2) پیداکردن شواهد خلاف برای دین­داری (برداشت به نفع دین­گریزی از رویدادهای اجتماعی، بیش­‌تعمیم‌­دهی به نفع دین‌گریزی) و 3) پیدا کردن شواهد موافق برای دین‌گریزی (خطایابی از دینداران و برداشت­‌های خود مؤید از دین). با­توجه‌­به نتایج حاصل، می‌­توان گفت برای اصلاح دین‌گریزی راهبردهایی باید طراحی شوند که هر چهار بُعد دین­‌گریزی را پوشش دهند؛ در غیر این صورت، ممکن است، راهبردهای اصلاحی نتیجۀ لازم را نداشته باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Qualitative Study of the Causes of Irreligiousness Boy Adolescents in Religious Families

نویسندگان [English]

  • Zahra Yousefi 1
  • Fatemeh Dafeian 2
  • Mohammad Mehdi Malikipour 3
  • Azam Shahbazi 4
1 Assistant Professor, Department of Clinical Psychology, Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch, Isfahan, Iran.
2 Ph.D Student in Psychology, Ardakan University, Ardakan, Iran .
3 MA in Islamic Psychology, Qur'anic and Atrat Studies University, Isfahan, Iran.
4 MA in Clinical Psychology, Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

The aim of the present study was to discover the components of irreligiousness among boy adolescents. This qualitative research was based on the social constructionist theory of Charmaz (2005). For sampling, a targeted method of homogeneous type was used. The criterion of the number of participants was based on theoretical saturation. For this purpose, after visiting seven religious boys' schools in Isfahan, the number of 10 students according to the entry criteria of interest in cooperation, permission to record and implement interviews and the age range of 15 to 18 years and the exit criteria of not having physical and psychological problems acute and not having religious aversion tendencies, was chosen. In order to collect data, a semi-structured focal type interview was used. The analysis of the contextual theory by the method of Charmaz (2014) revealed three components: a) The nature of atheism contained three core codes, which were: 1) the desire to make decisions based on individual diagnosis, 2) choosing religion as one from the types of life values, 3) acting based on individual diagnoses; b) the class of reasons for atheism with axial codes; 1) individual-oriented causes (with open codes of awakening instincts, curiosity and avoiding advice, inability to manage instincts) and 2) other-oriented causes (with open codes of friends and family, the role of society and the media, and social interactions) and c) the category of how to avoid religion With the main codes: 1) matching with the congregation (with open codes of matching with friend and matching with family), 2) finding contrary evidence for religiosity (inference in favor of atheism from social events, overgeneralization in favor of atheism) and 3) Finding supporting evidence for atheism (finding fault with religious people and positive perceptions of religion). According to the results, it can be said that to correct irreligiousness, strategies must be designed to cover all four dimensions of irreligiousness, otherwise, the correction strategies may not have the necessary results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Boy Adolescents
  • Irreligiousness
  • Qualitative Study
  • Religious Families

مراجع

احمدی، اکرم و ملایی، محمد (1401). علل دین­‌گریزی و گرایش نوجوانان به غرب در عصر حاضر. پژوهشنامه اورمزد، 60 (2)، 139-183.
افتخاری، حجت؛ افتخاری، جابر و افتخاری، عفت (1402). واکاوی تجربۀ زیسته دانشجویان دانشگاه باهنر کرمان از عوامل، زمینه­‌ها و پیامدهای دین­گریزی و راهکارهای برون­رفت از آن، فصلنامۀ دین‌­پژوهی و کارامدی، 3 (1)، 1-17.
اکبری، علی (1395). تهذیب نفس: گفتارهایی از رهبر معظم انقلاب حضرت آیت­الله خامنه‌­ای (دامت برکاته). تهران: نشر یازهرا(س).
ایران­خواه، زهرا (1400). اسباب و پیامدهای دین­گریزی جوانان از منظر قرآن و روایات، (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلام، اردبیل، ایران.
بافی­زاده، رضا (1402). نقش فقر اقتصادی در دین­گریزی و راهکارهای حدیثی­ـ کلامی مقابله با آن، مجله پژوهش­های حدیثی ­ـ کلامی، 2 (1)، 177-191.
بهارلو، زهرا (1401). تحلیل معرفت­‌شناسانۀ دین­گریزی. پژوهشنامۀ فلسفۀ دین، 20 (1)، 57-64.
بهرامی، محمد (1388). دین­گریزی، عوامل و راه­حل­ها در پرتو قرآن. ویژه­نامۀ قرآن و آسیب­های اجتماعی، (37 و 38).
پورمهدی امیری، فاطمه؛ روحی ارمکی، طیبه و کریمی­نیا، محمدمهدی (1400). راهکارهای نهادینه­‌سازی معاد بواری فردی از منظر قرآن و حدیث، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم­انسانی، 4 (46)، 121-133.
حسینی، صدیقه (1396). دین­گریزی از منظر قرآن، (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد). مجتمع آموز عالی مشهد مقدس، مدرسۀ تخصصی خواهران، مشهد، ایران.
خجیر، یوسف (1402). راهبردهای استفاده از شبکه اجتماعی بومی برای تبلیغ دین، فصلنامۀ مطالعات راهبردی ارتباطات، 3 (2)، 1-13.
زارع، ایمان؛ غلامی جمکرانی، رضا؛ مرادی، محمد؛ بابایی­فرد، اسدالله و جهانگیرنیا، حسین (1400). پاسخگوبی در حسابداری از منظر اسلام با محوریت تئوری ساخت­یابی، تحقیقات مالی اسلامی، 10 (2)، 831-855.
سپاسی، سحر و حسنی، حسن (1395). رابطۀ باورهای دینی با رفتار مدیریت سود، دوفصلنامۀ حسابداری ارزسی و رفتاری، 1 (2)، 17-40.
شجاعی، مسلم و عوض­زاده، ابوطالب (1401). چالش­های تربیت دینی با رویکرد دین­گریزی در دانش­‌آموزان دورۀ دوم متوسطه، مجلۀ پژوهش در آموزش و معارف و تربیت اسلامی، 2 (2)، 50-66.
شجاعی­زند، علی (1395). مدلی برای مطالعۀ دین­گریز در ایران، فصلنامۀ راهبرد فرهنگ، 9 (35)، 8-30.
طاهری، زهرا؛ سلیمی بجستانی، حسین و کریمی خویگانی، روح‌ الله (1403). تجربۀ زیستۀ نوجوانان پسر دارای سابقۀ مصرف مواد: یک مطالعۀ پدیدارشناسانه. رویش روان­شناسی، ۱۳ (۴)، ۶۳-۷۴.
غیاثوند، احمد (1395). رفتارها و باورهای ایرانیان: تحلیلی جامعه­‌شناختی از مناسبات دین در بشتر دولت، فصلنامۀ علوم­ اجتماعی، 25 (73)، 212-251.
کلانتری، عبدالحسین و حسینی­‌زاده آرانی، سید سعید (1394). دین، سلامت روان و احساس تنهایی بررسی نسبت میان میزان دینداری و سلامت روان با احساس تنهایی، مجلۀ جامعه‌­شناسی کاربردی، 26 (60)، 25-44.
گودرزی، محسن (1387). گرایش­های فرهنگی و نگرش­های اجتماعی ایرانیان کلِّ کشور، یافته­های پیمایش ملی تحولات فرهنگی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
لطفی جلال­آبادی، مصطفی و زروندی، جواد (1402). تأثیر استفاده از شبکه­‌های اجتماعی بر تغییرات فرهنگی با تأکید بر سبک زندگی، فصلنامۀ مطالعات راهبردی ارتباطات، 3 (2)، 1-27.
مجلسی، محمدباقر (1386). بحارالانوار، (جلد 76 و 90، چ 4). تهران: انتشارات اسلامیه.
محمودی، سیروس (1397). آسیب­شناسی تربیت دینی دانش­آموزان دوره متوسطۀ دوم از نظر دبیران معارف اسلامی و مشاوران مدارس. مجلۀ رهیافت فرهنگ دینی، 1 (3)، 90-105.
مدینه، سیدمحسن و زارع، ایمان (1402). تأثیر باورهای دینی بر تردید حرفه­ای و ارزیابی حسابرسان از خطر تحریف با اهمیت: رویکرد مراتب دین­داری از منظر اسلان، مجلۀ دانش حسابداری، 14 (4)، 111-132.
ملکیان، نازنین و جوکار قمی، حسن (1399). رابطه کارکردهای شبکه اجتماعی مجازی و دین­گریزی (مورد مطالعه: جوانان 15 تا 29 ساله تهران) ، فصلنامۀ تغییرات اجتماعی­ـ فرهنگی، 17 (1)، 164-178.
میرفردی، اصغر و سلامتیان، درنا (1402). رابطه مصرف رسانه­ای و توجه به منافع ملی با شهروندی محیط زیستی ساکنان 18 سال به بالای شهر شیراز، فصلنامۀ مطالعات راهبردی ارتباطات، 3 (2)، 39-54.
نظری، محمد (1393). مطالعۀ تحول در پایبندی دینی دانشجویان دانشگاه خوارزمی براساس تحلیل روایت، (پایان­نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا، دانشکدۀ الهیات، تهران، ایران.
نوربخش، یونس و اویسی فردویی، قاسم (1395). دینداری و الگوی تربیتی خانواده، بررسی مسائل اجتماعی، (1).
Abdu-Alhakam, A. M., Elshingeety, M. E., & Sherif, W. Y. (2020). Religious Dilemma and Identity Crisis in Saud Alsanousi's The Bamboo Stalk (2015). International Journal of Linguistics, Literature and Translation, 3(6), 172-185.
Aghdam KJ, Sardari B. (2020). The effect of religious attitudes (religiosity) on resilience of cancer patients. Iranian Journal of Cancer Care (ijca). 1(2), 1 -8.
Birhan, W. (2019). A review on normative and other factors contributing to Africas adolescent development crisis. Philosophical Papers and Review, 9(1), 1-9.
Charmaz, K. (2005). Grounded theory in the 21st century: A qualitative method for advancing social justice research. Handbook of qualitative research, 3(7), 507-535.‏
Charmaz, K. (2014). Grounded Theory in Global Perspective: Reviews by International Researchers.Qualitative Inquiry, 20(9), 1074–1084. 
Cohen-Malayev, M., P. Schachter, E., & Rich, Y. (2014). Teachers and the religious socialization of adolescents: Facilitation of meaningful religious identity formation processes. Journal of Adolescence 37, 205-214.
Feng, Z., Diao, Y., Ma, H., Liu, M., Long, M., Zhao, S., Wu, H., & Wang, Y. (2022). Mobile phone addiction and depression among Chinese medical students: the mediating role of sleep quality and the moderating role of peer relationships. BMC psychiatry, 22(1), 567.
Goli, J. (2024). Typology and critical review of Allameh Tabatabai's definitions of religion. Journal of Philosophy of Religion.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage Publications, Inc.
Maxwell, J., Ronald, A., Cardno, A., Breen, G., Rimfeld, K., Vassos, E. (2023). Genetic and geographical associations with six dimensions of psychotic experiences in adolesence. Schizophrenia Bulletin. 49(2), 319-28.
Mason, J. (2017). Qualitative researching. Qualitative researching, 1-288.‏
Maree, J. G. (2021). The psychosocial development theory of Erik Erikson: critical overview. Early Child Development and Care, 191(7-8), 1107-1121.
Oberauer, K., & Lewandowsky, S. (2019). Addressing the theory crisis in psychology. Psychonomic bulletin & review, 26(5), 1596-1618.
Petitfils, B. M. (2021). Seduction and scissiparity: The American crisis of adolescent identity. Educational Philosophy and Theory, 1-11.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 شهریور 1403
  • تاریخ بازنگری: 13 آبان 1403
  • تاریخ پذیرش: 29 آبان 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 29 آبان 1403
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار