تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی از منظر فضایل سه‌گانۀ اخلاق اسلامی

حمیدی زاده, کتایون; قویدل, کیمیا

doi:10.30497/esi.2024.246459.1790

تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی از منظر فضایل سه‌گانۀ اخلاق اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

² دانش‌آموختۀ کارشناسی آموزش ابتدایی، دانشگاه فرهنگیان، اراک، ایران.

10.30497/esi.2024.246459.1790

چکیده

هدف این پژوهش تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی از منظر فضایل سه‌گانۀ اخلاق اسلامی بود؛ به همین منظور، از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل محتوای تمامی کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی در سال تحصیلی 03-1402، شامل پایه‌های سوم تا ششم بود و کلِّ جامعه مورد بررسی قرار گرفت. ابزار پژوهش شامل سیاهۀ تحلیل محتوای فضایل سه‌گانۀ اخلاق اسلامی، شامل شجاعت، صداقت و خیرخواهی بود که بر اساس آموزه‌های اسلامی و تعریف‌ها و نظرات اندیشمندان مسلمان، دربارۀ فضایل اخلاقی تنظیم شد و روایی آن از طریق روایی محتوایی و پایایی آن از طریق روش اسکات با 42/91 درصد، محاسبه شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده از آمار توصیفی و روش آنتروپی شانون استفاده شد. در این پژوهش، مؤلفۀ شجاعت اخلاقی از زیرمؤلفه‌های شجاعت با بار اطلاعاتی 99/0 و ضریب اهمیت 46/0، بیشترین میزان توجه و مؤلفۀ صداقت گفتاری از زیرمؤلفه‌های صداقت با بار اطلاعاتی 03/0 و ضریب اهیمت 2/0، کمترین میزان توجه را به خود اختصاص داده‌اند؛ همچنین نتایج نشان داد که مؤلفۀ انفاق، از زیرمؤلفه‌های خیرخواهی، دارای فراوانی صفر در تمامی کتاب‌های مطالعات اجتماعی در تمامی پایه‌های دورۀ ابتدایی است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که به فضایل سه‌گانۀ اخلاق اسلامی به‌طورِ متوازن توجه نشده است. بازنگری در طراحی و سازماندهی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی در جایگاه هدف راهبردی و به‌کارگیری برنامه‌های مکمل پرورشی با هدف کوتاه جهت جبران خلأهای موجود به متولیان امور آموزشی و پرورشی پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

* علوم تربیتی - تعلیم و تربیت اسلامی

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Content of Elementary School Social Studies Books from the Perspective of the Three Virtues of Islamic Ethics

نویسندگان [English]

Katayoon Hamidizadeh ¹
Kimiya Ghavidel ²

¹ Assistant Professor of the Department of Educational Sciences, Farhangiyan University, Tehran, Iran .

² BA in Elementary Education, Farhangian University, Arak, Iran.

چکیده [English]

This research has analyzed the content of elementary school social studies books from the perspective of the three virtues of Islamic ethics. For this purpose, the method of content analysis has been used. The statistical population of the research included the content of all the social studies textbooks of the elementary school in the academic year of 2002-03, including the third to sixth grades, which was omitted from sampling and the entire population was investigated. The research tool includes a content analysis list of the three virtues of Islamic ethics, including courage, honesty, and benevolence, which is based on Islamic teachings and the definitions and opinions of Muslim thinkers about moral virtues, and its validity is through content validity and its reliability is through Scott's method. It was calculated with 91.42%. Descriptive statistics and Shannon's entropy method were used for data analysis. In this research, the component of moral courage among the sub-components of courage with an information load of 0.99 and an importance coefficient of 0.46 received the most attention, and the component of verbal honesty among the sub-components of honesty with an information load of 0.03 and an importance coefficient of 0.2 received the least amount of attention. have dedicated themselves. Also, the results showed that the charity component among the sub-components of benevolence has zero frequency in all social studies books in all elementary grades. Therefore, it can be concluded that the three virtues of Islamic ethics have not been paid attention to in a balanced way. It is recommended to review the design and organization of elementary school social studies textbooks as a strategic goal and implement supplementary educational programs as a short-term goal to fill existing gaps.

کلیدواژه‌ها [English]

virtues of Islamic ethics
courage
honesty
benevolence
elementary grades
Social studies books
content analysis

مراجع

‌‌‌اسکات، ویلیام (1391). تئوری حسابداری مالی، ترجمۀ علی پارسائیان. تهران: انتشارات ترمه.

افکاری، فرشته (1393). نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه های آسمان، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی (رسالۀ دکتری). دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ایران.

آذر، عادل (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوا، فصلنامه علمیـ پژوهشی علوم‌انسانی دانشگاه الزهرا، (37)، 2-16.

ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1376). امالی، (محمدباقر کمرهای، مترجم). تهران: نشر کتابچی.

باقری، خسرو (1377). مبانی شیوه های تربیت اخلاقی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

توسلی، طیبه و مشیدی، زینب (1400). تحلیل محتوای کیفی متون کتب فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 99-98 بر اساس پرداختن به فضایل سه‌گانه اخلاق اسلامی، تربیت اسلامی، 16 (38)، 103-126.

جوادی آملی، عبدالله (1398). دانش و روش بندگی. تهران: نشر اسرا.

حسنی، محمد و وجدانی، فاطمه (1396). تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی، تربیت اسلامی، 12 (25)، 29-54.

رحمانی، عاطفه؛ دانشمند، بدرالسادات و سلطانی، اصغر (1402). بررسی مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب‌های هدیه‌های آسمان دورة ابتدایی، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 11 (21)، 91-116.

طباطبایی، سید محمدحسین (1364). ترجمه تفسیر المیزان، ج 7 و 38. قم: دفتر انتشارت اسلامی.

عابدینی بلترک، میمنت (1399). بررسی جایگاه تربیت اخلاقی در کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی، مطالعه‌ای از نوع تحلیل محتوا، پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 28 (48)، 171-187.

عبدالرحیمیان، شهرزاد و دارابی، شکوفه (1397). تحلیل محتوای کتاب هدیههای آسمانی پایۀ پنجم ابتدایی از منظر توجه به مؤلفههای تربیت اخلاقی، مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت، 1 (2)، 77-88.

عقیلی، سید رمضان (1400). تحلیلی بر وضعیت ارزش‌های اخلاقی در کتب درسی دوره ابتدایی: روش آنتروپی شانون، تربیت اسلامی، 16 (35)، 143-164.

غلام‌پور، میثم؛ قاسمیان، عباس؛ رضایی، مجیب الرحمن و برومند، امید (1398). تحلیل محتوای کتب هدیههای آسمانی دورۀ دوم ابتدایی براساس مؤلفههای تربیت اخلاقی، معرفت اخلاقی، 25، 83-93.

محمدی مهر، غلامرضا (1394). روش تحلیل محتوا (راهنمای عملی تحقیق). تهران: انتشارت دانش نگار.

مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار، (جلد 8 (یادداشت های موضوعی)). تهران: انتشارات صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر (1381). یک صد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث. تهران: دارالکتب الاسلامه.

مهدوی کنی، محمدرضا (1373). نقطههای آغاز در اخلاق عملی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

نراقی، احمد بن محمدمهدی (1377). معراج السعاده، (جلد 5). قم: انتشارات هجرت.

وجدانی، فاطمه و سعیدی، الهام (1400). تأملی در تربیت اخلاقی از طریق ارزیابی همتایان براساس آیات و روایات، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 9 (16)، 163-139.

Anzai.s (2014). “Values and Value Priorities Underlying Japanese Elementary School Moral Education: Content Analysis of Japanese Elementary-School Moral Books”, Journal of Social Sciences, 5 (4), 359-369.

Bischoff, K. (2016). “The Civic Effects of Schools: Theory and Empirics”, Theory and Research in Education, 14 (1), 91-106.

Jubilee Centre for Character and Virtues (2017). A Framework for Character Education in Schools, Available at: /uobschool.org.uk/wp content/uploads /2017/08/Framework-for-Character-Education-2017-Jubilee Centre.pdf

Shuayb, M., O’Donnel, S., (2017). Aims and Values in Primary Education: England and other countries. London, Cambridge University Press.

Tan. B. Naidu. C. Jamil. A., (2017). “Moral values and good citizens in a multiethnic society: A content analysis of moral education textbooks in Malaysia”, The Journal of Social Studies Research, 22 (81), 41-55.