تبیین الگوی بومی سواد رسانه ای در نظام تعلیم ‏وتربیت جمهوری اسلامی ایران با استفاده از نظریۀ داده‏ بنیاد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدیریت آموزشی، دانشگاه امام صادق (ع)، پردیس خواهران

2 استادیار گروه معارف و علوم تربیتی، دانشگاه امام صادق (ع)، پردیس خواهران

3 استادیار گروه ارتباطات و رسانه، دانشگاه صداوسیما

10.30497/esi.2024.246808.1822

چکیده

هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی بومی سواد رسانه­ ای در نظام تعلیم ‏وتربیت جمهوری اسلامی ایران با بهره­ گیری از نظریۀ داده­ بنیاد بود و بدین منظور، دوازده مصاحبۀ نیمه ‏ساختاریافتۀ تخصصی با خبرگان و یک مطالعۀ مجزا انجام شد. تحلیل داده­ ها در فرایند کدگذاری باز به شناسایی 262 مفهوم انتزاعی درقالب 37 مقوله و نُه طبقۀ اصلی منجر شد و سپس این مقولات در فرایند کدگذاری محوری با یکدیگر ارتباط یافتند. درنهایت، پنج قضیه درنتیجۀ کدگذاری انتخابی به ‏دست آمد. یافته‌ها نشان می ‏دهد «الزامات‌، عوامل و منابع سواد رسانه­ای» ازطریق راهبردهای تعاملی، پژوهشی و آموزشی از عوامل اصلی راهبری سواد رسانه ‏ای هستند و مهم‌ترین عوامل بسترساز در این حوزه عبارت‏ اند از: «رشد گفتمان­ های زمینه ­ای»، «ایجاد فرهنگ نقادی»، «تقویت روحیۀ یادگیری»، «ارتقای درک عموم دربارۀ رسانه و آیندۀ آن»، «آگاهی مسئولان از اهمیت سواد رسانه ­ای»، «زیرساخت‏های نرم و سخت سواد رسانه ­ای» و «آشتی فضای نخبگانی با فضای عمومی»؛ همچنین «بازگشت نهادهای تربیتی به جایگاه اصلی‌شان»، «بهبود اخلاق عمومی در فضای رسانه­ ای» و «پیشرفت تمدنی» در پیامدهای جمعی و «شکل­ گیری هویت سالم رسانه ­ای»، «مدیریت مصرف رسانه»، «بهبود سبک زندگی»، «مولّدمحوری و تولید محتوای رسانه­ای» در پیامدهای فردی، مهم‌ترین خروجی­های موردانتظار «راهبری سواد رسانه ‏ای» هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


انصاری، سعید؛ سراجی، فرهاد؛ و یوسف­زاده، محمدرضا (1400). چیستی، چرایی و چگونگی آموزش سواد رسانه­ای در دورۀ ابتدایی. فصلنامۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 11(4)، 127-152.
بشیر، حسن؛ و چابکی، رامین (1393). نقش سواد رسانه­ای در توسعة انسانی: مطالعة موردی کتاب سیاست‌های اجرایی سازمان صداوسیما و سند تحول وزارت آموزش‌وپرورش. مجلۀ رسانه: دفتر مطالعات و برنامه­ریزی رسانه­ها، 25(4)، 63-80.
پورکاوۀ دهکردی، محمد؛ و حسینی، سید بشیر (1395). آموزش سواد رسانه­ای: مفاهیم و ابزارها. مجموعۀ مقالات منتخب همایش ملی سواد رسانه­ای و مسئولیت اجتماعی، 1، 48-67.
تقی‏زاده، عباس؛ و طاهری، شیوا (1395). مطالعۀ ضرورت‌ها و نیازمندی‌های آموزش بومی سواد رسانه‏ای. پنجمین کنفرانس الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت: الگوی پایۀ پیشرفت.
چابکی درزابی، رامین (1391). جایگاه سواد رسانه‌ای در سیاست‌های فرهنگی- ارتباطی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
حسینی، سید بشیر؛ و بهرامی، حمیده (1398). سیاست‌گذاری در گسترۀ سواد رسانه­ای. تهران: نسل روشن.
خانیکی، هادی؛ شاه­حسینی، وحیده؛ و نوری راد، فاطمه (1395). تبیین الگوی آموزش سواد رسانه­ای در نظام آموزش‌وپرورش. فصلنامۀ وسایل ارتباط جمعی، 27(1)، 5-21.
خواستار، حمزه (1388). ارائۀ روشی برای محاسبۀ پایایی مرحلۀ کدگذاری در مصاحبه­های پژوهشی. روش‌شناسی علوم انسانی، 58، 161-174.
دانایی فرد، حسن؛ و اسلامی، آذر (1390). کاربرد استراتژی پژوهشی نظریۀ داده‏بنیاد در عمل: ساخت نظریۀ بی‌تفاوتی سازمانی (چاپ 1). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
دهقان شاد، حوریه؛ و محمودی کوکنده، سید محمد (1391). بررسی ضرورت آموزش سواد رسانه­ای کودکان و نوجوانان ازنگاه متخصصان آموزش‌وپرورش شهر تهران. مطالعات رسانه­ای، 7 (16)، 69-82.
رضایی، الهه؛ و هادیان، سید علی (1397). تأثیر آموزش سواد رسانه­ای بر پذیرش تبلیغات و تفکر انتقادی دانش­آموزان شهر اصفهان. کنفرانس ملی تازه­های روان‏شناسی با تأکید بر کاربردهای آن در کار و زندگی (اصفهان).
سرمدی، محمدرضا؛ الفته، شهربانو؛ محمدی نائینی، مژگان؛ و جلالوَندی، مهناز (1400). طراحی و اعتباریابی الگوی آموزش سواد رسانه­ای در دورۀ متوسطه با رویکرد کیفی. فصلنامۀ رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار، 14(2)، 143-161.
سروی زرگر، محمد (1402). سیاست‏پژوهی گسترش سواد رسانه­ای در آلمان، انگلستان، هند و اردن. فصلنامۀ پژوهش­های ارتباطی، 30(1)، 37-75.
سلطانی­فر، محمد؛ اسمعیلی­طبا، سید مرتضی؛ و فرهنگی، علی‏اکبر (1400). کاربست سواد رسانه­ای دینی در مواجهه با آسیب­های فضای مجازی به‏عنوان یک مسئلۀ مستحدثه. فصلنامۀ پژوهش­های فقهی، 17(1)، 29-46.
شریفی، سید مهدی؛ و کرمی نامیوَندی، سجاد (1397). بررسی ابعاد آموزش سواد رسانه‏ای و اطلاعاتی در نظام تعلیم‏وتربیت رسمی و عمومی کشور. دوفصلنامۀ دین و ارتباطات، 25(2)، 11-140.
شریفی رهنمو، سعید؛ فتحی، آیت‏الله؛ عباسی کسانی، حامد؛ شریفی رهنمو، مجید؛ و فلّاح، مهدی (1400). پیش­بینی نوع سبک زندگی دانشجویان براساس میزان برخورداری از سواد رسانه­ای (مورد مطالعه: دانشجویان کارشناسی دانشگاه بوعلی‏سینا). نامۀ آموزش عالی، 14(53)، 1-20.
شکرخواه، یونس (1385). سواد رسانه­ای، یک مقالۀ عقیده­ای. فصلنامۀ رسانه، (68)، 27-33.
شکیب، سید محمدعلی (1392). سیاست‌های آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با رسانه­های جدید. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
صمدی، معصومه (1402). واکاوی تسهیلگرهای مشارکت خانواده در سیاست­­گذاری­های تربیتی. فصلنامۀ علمی علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 11(33)، 125-154.
ضرغام بروجنی، علی؛ محمدی، رخشنده؛ و حق‌دوست اسکویی، سیده فاطمه (1386). مرگ، آشنای ناآشنا: معنای مرگ ازدیدگاه پرستاران (یک مطالعۀ کیفی). نشریۀ پرستاری ایران، 20(51)، 71-83.
قاسمی، طهمورث (1385). سواد رسانه‌ای، رویکردی جدید به نظارت. فصلنامۀ رسانه، 68، 85-106.
کرمی نامیوَندی، سجاد (1395). طراحی الگوی سیاست‌گذاری آموزش سواد رسانه­ای در نظام تعلیم‏وتربیت رسمی و عمومی. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
کلانتری، عبدالحسین؛ و مؤمنی، حسن (1394). سواد رسانه‌ای به‌مثابۀ سود، دفع ضرر. مهندسی فرهنگی، 9(83)، 110-125.
کیارسی، سمیه؛ و کیارسی، آزاده (1396). واکاوی جایگاه سواد رسانه­ایِ انتقادی در نظام آموزش‌وپرورش ایران. مجلۀ پیشرفت­های نوین در علوم رفتاری، 2(11)، 17-37.
محمودی کوکنده، سید محمد (1390). بررسی ضرورت آموزش رسانه‌ای کودکان و نوجوانان ازنگاه متخصصان حوزۀ آموزش‌وپرورش شهر تهران. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
معتضدی، سینا (1393). پیشنهاد الگوی بومی ارتقای سواد رسانه‌ای نوجوانان در ایران. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه صداوسیما، تهران، ایران.
ملائکه، حسن؛ زمانی، زهرا؛ و حقیقتیان، منصور (1400). رابطۀ سواد رسانه­ای دیجیتال و رضایتمندی سیاسی شهروندان تهرانی. فصلنامۀ علمی مطالعات فرهنگ- ارتباطات، 22(53)، 7-30.
مؤذن، کاظم؛ و مفیدنژاد، سید مرتضی (1395). درآمدی بر الگوی اسلامی سواد رسانه­ای. مجموعۀ مقالات منتخب همایش ملی سواد رسانه­ای و مسئولیت اجتماعی، 2، 688-702.
موسویان حجازی بیدآبادی، سید احمد (1395). ارائۀ الگوی سیاست‌گذاری ارتقای سواد رسانه­ای مرتبط با فضای مجازی نوجوانان ایرانی (مورد مطالعاتی: تلگرام). (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
نصیری، بهاره؛ و بختیاری، آمنه (1396). بررسی و نقد کتاب تفکر و سواد رسانه­ای (نظری، فنی- حرفه­ای، کاردانش) پایۀ دهم دورۀ متوسطۀ 1395. مجموعۀ مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی سال 1396، 151-166.
نیرومند، لیلا؛ آقاملا، نسرین؛ ملیکان، نازنین؛ و تاجیک اسماعیلی، سمیه (1399). ارائۀ الگوی مطلوب مهارت‌های زندگی بر سواد رسانه­ای شهروندان. فصلنامۀ پژوهش‌های جامعه­شناختی، 14(1و2)، 28-40.
هاشمی، شهناز (1393). بررسی نقش رسانه در نظام تربیتی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش: تأکید بر ضرورت آموزش سواد رسانه­ای. مجلۀ رسانه، دفتر مطالعات و برنامه­ریزی رسانه­ها، 25(4)، 5-18.
یزدیان، امیر (1390). سواد رسانه­ای انتقادی: بررسی موردی سطح سواد رسانه­ای دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکدۀ ارتباطات دانشگاه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه صداوسیما، تهران، ایران.
Chen, D. T.; Lin, T. B.; Li, J. Y.; and Lee, L. (2018). Establishing the Norm of New Media Literacy of Singaporean Students: Implications to Policy and Pedagogy. Computers and Education, 124, 1-13.
Daunic, R. H. (2011). 10 Years of Media Literacy Education in K-12 Schools. Journal of Media Literacy Education, 3(1), 209-210.
EUROPEAN COMMISSION (2016). Strengthening Media Literacy and Critical Thinking to Prevent Violent Radicalization. Key Messages from the PLA, The Hague, 20-22 April 2016. Produced by the ET 2020 Working Groups.
Hobbs, R.; Felini, D.; and Cappello, G. (2011). Reflections on Global Developments in Media Literacy Education: Bridging Theory and Practice. Journal of Media Literacy Education, 3(2), 66-73.
Hobbs, R.; and Frost, R. (2003). Measuring the Acquisition of Media-Literacy Skils. Reading Research Quarterly, 38(3), 330-355.
Internet Matters (2024). A Vision for Media Literacy: Charting the Path for Media Literacy in Schools. June 2024. Internet Matters.org.
Kotilainen, S.; and Suoninen, A. (2013). Cultures of Media and Information Literacies among the Young: South-North Viewpoints. In: Carlsson, U.; and Culver, S-H. (eds.). Media and Information Literacy and Intercultural Dialogue. MILID Yearbook 2013. Gothenburg: Nordicom. The International Clearinghouse on Children, Youth and Media, 141-162.
Kupiainen, R. (2010). Finnish Media Literacy Policies and Research Tendencies within a European Union. International Journal of Media and Cultural Politics, 6(3), 335-341.
Malhan, I. V.; and Singh, J. (2016). Media and Information Literacy Interface for Community Empowerment in India. Media and Information Literacy: Reinforcing Human Rights, Countering Radicalization and Extremism. MILID Yearbook UNESCO: 40-47.
Mihailidis, P. (2008). Beyond Cynicism: How Media Literacy Can Make Students More Engaged Citizens?. (Unpublished Doctoral Thesis). University of Maryland.
Murakami, K. (2016). A Pilot Study of Collaborative Learning and Intercultural Understanding between Japanese and Chinese Junior High School Students. Media and Information Literacy: Reinforcing Human Rights, Countering Radicalization and Extremism. MILID Yearbook UNESCO, 138-149.
Schilder, E.; Lockee, B.; and Saxon, P. (2016). The Challenges of Assessing Media Literacy Education. Journal of Media Literacy Education, 8(1), 32-48.
Strauss, A.; and Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research. Newbury Park: Sage Publications.
Wilson, C.; Grizzle, A.; Tuazon, A.; Akyempong, K.; and Cheung, C. H. (2011). Media and Information Literacy Curriculum for Teachers. Paris: UNESCO.
Wood, E. (2009). Media Literacy Education: Evaluation of Media Literacy Education in Colorado Schools. (Master Thesis). University of Denver.