مقایسه علم حضوری از منظر علامه طباطبایی و شهود از دیدگاه نل نادینگز و دلالت‌های تربیتی آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف،‌ دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار گروه مبانی نظری اسلام، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.30497/esi.2025.246989.1835

چکیده

«نگاه به درون» آغازی دوباره بر فرآیند تعلیم و تربیت است. علم حضوری از دیدگاه علامه طباطبایی و شهود از دیدگاه نل نادینگز هر دو در حد وسط نگاه به درون بیشترین قرابت مفهومی را دارند. علم حضوری، گونه‌­ای از رؤیت و مشاهده بدون استفاده از ابزارهای حسی است. در این نوع از علم، شیء بدون واسطه نزد ما حاضر است. علامه معتقد است انسان موجودی خالی و تهی نیست، بلکه پُر از ظرفیت‌های نهفته است که هستی تجلی­گاه آن است. از این رو، علامه اصالت را به علم حضوری می‌­دهد و دانش را از طریق علم حضوری محقق می­‌داند. شهود نیز راهی برای شناخت است که در آن نفس ما با ابژه تماس مستقیم برقرار می‌­کند. شهود، مانند دیدن بدون واسطه، واقعیت را مقابل ما به تصویر می­کشد. اگر نگاه هستی‌شناسانه علامه به علم حضوری و نگاه ابزاری نادینگز به شهود در فرآیند تعلیم و تربیت به کار بسته شود، نقطه شروع آموختن، خود فراگیر خواهد بود. در این نوشتار، دیدگاه­‌های دو اندیشمند در حوزه تعلیم و تربیت، با روش تطبیقی-تحلیلی، استخراج و توصیف شد. سپس با بررسی تطبیقی این دیدگاه­‌ها، الگوی منسجم با تأکید بر «نگاه به درون» ساخته شد. هر دو اندیشمند درصدد بودند که انسان را متوجه درون کنند و فرآیند تربیت و آموزش را از درون آغاز کنند. این در حالی است که امروزه تعلیم و تربیت صرفاً در تحمیل انبوهی از داده‌­ها خلاصه ‌شده است. ابزار شناخت بودن، تسهیل‌گری مربی، کاشفیت و نفس محور بودن ازجمله دلالت­‌های تربیتی علم حضوری و شهود است. این دلالت­‌ها نظام تعلیم و تربیت را از حالت وضع، جعل و تحمیلی بودن خارج می­‌کند و کاربست آن فرآیند علم‌آموزی و تربیت را برای فراگیر تسهیل می­‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی هدایت، حمید؛ احمدآبادی آرانی، نجمه؛ و میرزامحمدی، محمدحسن (1395). تحلیل آراء و اندیشه‌های فلسفی ـ تربیتی نادینگز و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی، دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 8(2)، 105-130.
خسروپناه، عبدالحسین (1382). چیستی علم حضوری و کارکردهای معرفت شناختی آن، ذهن، شماره 4(15-16)، 97-137.
رحیمی خورزوقی، احسان؛ و سپهری، مهدی (1397). تبیین هستی و چیستی انسان از منظر اندیشه­های علامه طباطبایی (ره)، دوفصلنامه علمی حکمت صدرایی، 6(2)، 87-105.
سپهری، مهدی (1399). تمایز معرفة‌النفس از علم‌النفس در انسان‌شناسیِ محمدحسین طباطبایی و پیامد آن در نگاهی دیگر به سلامت، انسان پژوهی دینی، 17(43)، 69-83.
شیروانی، علی (1387). ترجمه و شرح نهایة الحکمة، قم: بوستان کتاب.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربع، بیروت: دار احیاء التراث.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (بی تا). الحکمه المتعالیه (با حاشیه علامه طباطبائى) ، قم: مکتبة المصطفوی‏.
طباطبایی، محمد حسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم‏، تهران: صدرا.
طباطبایی، محمد حسین (1391ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
طباطبایی، محمد حسین (1414ق). بدایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏
طباطبایی، محمد حسین (1416ق). نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
فتح طاهری، علی (1396). ماهیت شهود و ویژگی‌های آن در معرفت‏شناسی کانت، ذهن، 18(72)، 147-196.
معلمی، حسن (1393). ارجاع علم حصولی به علم حضوری از نظر علامه طباطبایی، حکمت اسلامی، شماره 1 - پیاپی 1، تابستان 1393، 9-36.
نوروزی، رضاعلی؛ و عابدی، منیره (1390). ویژگی‌های تعلیم و تربیت مبتنی بر علم حضوری در نظر علامه طباطبایی، دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره 5، 3 (1)، 27-52.
Cloninger, K. (2006). Making intuition practical: A new theoretical framework for education. Curriculum & Teaching Dialogue, 8(1/2), 15.
Fischbein, E. (2002). Intuition in Science and Mathematics. Kluwer Academic Publishers.
Noddings, N., & Shore, P. (1984). Awakening the Inner Eye: Intuition in Education. Teachers College Press.
Smith, E. (2008). Sadler Inside intuition. Routledge.
Vaughan, F. (1979). Eawakening Intuition. Anchor.