واکاوی تجارب زیستۀ مربّیان مراکز پیش‌دبستانی از فرایندهای جاری ابعاد تربیت توحیدی در دورۀ سیادت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناس ارشد روان‏شناسی تربیتی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه قم، قم، ایران.

10.30497/esi.2025.246804.1821

چکیده

هدف پژوهش حاضر، واکاوی فرایندهای جاری ابعاد تربیت توحیدی در مراکز پیش­دبستانی بود. این پژوهش درزمرۀ مطالعات کیفی قرار دارد، با استفاده از ‌روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است و جامعۀ آماری آن را مربّیان پیش‌دبستانی ناحیۀ چهارِ شهر قم تشکیل می دهند که سیزده نفر از ایشان با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند با توجه به معیار اشباع‌ داده­ ها و تکرار اطلاعات انتخاب شدند. ابزار جمع ‏آوری اطلاعات، مصاحبۀ‌ نیمه‏ ساختاریافته بود که چهارچوب آن براساس تحلیل محتوای ادبیات پژوهش برمبنای سه بُعد شناختی، عاطفی و عملی تربیت توحیدی تدوین و برپایۀ نظرخواهی از سه متخصص تأیید شد. پس‏از انجام‏ شدن مصاحبه، تحلیل داده ‏ها توسط نرم­ افزار شانون و MAXQDA(20) صورت گرفت. یافته­ های پژوهش نشان می‏ دهد در بُعد شناختی، مؤلفه ‏های «استفاده از زبان و ادبیات متناسب با فهم کودک در معرفی خدا» و «الگوی حسنه بودنِ والدین و مربّیان در رابطه با خدا برای کودک»، در بُعد عاطفی، مؤلفه‏ های «پرورش و تقویت اشتیاق کودک به پرسشگری و کنجکاوی» و «تأثیر محبت والدین و مربّیان بر رابطۀ کودکان با خدا»، و در بُعد عملی، مؤلفۀ «تناسب فعالیت‌های عملی با امیال و آزادی کودک»، بیشترین کاربرد را داشته‏ اند. دورۀ سیادت، زمان تشکیل مبانی و بنیان‌های تربیت توحیدی در کودک است که از طریق ارتباط با اطرافیان، محیط، والدین و به‌ویژه مربّیان تحقق می‏ یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (مهدی الهی قمشه‏ای، مترجم) (چاپ 6). تهران: رشیدی.
نهج البلاغه (1380) (سید جعفر شهیدی، مترجم). تهران: جهاد دانشگاهی.
آقاجان، مهسا؛ و امامی کوپائی، سمانه (1403). شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار معماری بر تربیت کودک، مبتنی‏بر رویکرد اسلامی: فضاهای آموزشی پیش‌دبستان. فصلنامۀ علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 14(25)، 139-171. قابل دسترسی در:
https://esi.isu.ac.ir/?_action=article&keywords
اسمیت، دیوید وود راف (1395). پدیدارشناسی (مسعود علیا، مترجم). تهران: ققنوس.
اشرفی سلطان­احمدی، زینب؛ کیهان، جواد؛ ملکی آوارسین، صادق؛ و یاری، جهانگیر (1400). طراحی الگوی مطلوب برنامۀ درسی‌تربیت دینی در دورۀ پیش‌دبستانی. نشریۀ مسائل کاربردی تعلیم‏وتربیت اسلامی، 5(32)، 7-30. قابل دسترسی در:
https://sid.ir/paper/412099/fa
ایمان، محمدتقی؛ و نوشادی، محمودرضا (1390). تحلیل محتوای کیفی. نشریۀ عیار پژوهش در علوم انسانی، 3(2)، 15-44. قابل دسترسی در:
https://www.sid.ir/paper/488226/fa
بازرگان هرندی، عباس (1400). مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: دیدآور.
پراز، محمدرضا؛ جوهری، امیرمحمد؛ و رضایی، مسعود (1399). تربیت کودک ازدیدگاه اسلام. پژوهش و مطالعات اسلامی، 10(16)، 59-69. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1708347
تهرانی فرجاد، مسعود (1397). تربیت دینی، تنها انتقال اطلاعات دینی به کودک نیست!. نشریۀ رشد آموزش پیش‏دبستانی، 12(36)، 26-27. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1343833
جوادی آملی، عبدالله (1383). توحید در قرآن. قم: اسراء.
حسنی، محمد (1383). بررسی دیدگاه ارزش‏شناسی علامه طباطبایی و دلالت‏های آن در تربیت اخلاقی. روان‏شناسی و علوم تربیتی، 34(2)، 199-224. قابل دسترسی در:
SID. https://sid.ir/paper/55684/fa
داوودی، محمد (1386). نقش معلم در تربیت دینی. قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
راشد، مریم (1395). کلیاتی بر تربیت دینی کودک. نشریۀ میراث طاها، 3(6)، 62-87. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1369275
رجبی، علی؛ و احمدی نیاسر، سمیرا (1397). تهدیدات تربیت دینی کودک و ارائۀ راهکارهای قرآنی و روایی. نشریۀ پژوهش‌های نوین در آموزه‌های قرآن و سنت، 1(1)، 1-75. قابل دسترسی در:
https://ensani.ir/fa/article/411645/
سوهانی، عاطفه (1396). شیوه‌های تعمیق باورهای دینی کودکان. نشریۀ فلسفه و کودک، 4(16)، 71-86. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1399661
شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی آموزش‏وپرورش (1390). سند تحول بنیادین آموزش‏وپرورش.
صادق‌زادۀ قمصری، علی (1380). راهنمای برنامۀ درسی تعلیمات دینی دورۀ دبیرستان و پیش‌دانشگاهی در بوتۀ نقد تربیت اسلامی. مجموعۀ مقالات مرکز مطالعات اسلامی، 2(6)، 70-90.
طبرسی، حسن بن فضل (۱۳۸۷). متن و ترجمۀ کتاب نفیس مکارم الأخلاق (محمدحسین رحیمیان، مترجم و نگارنده). قم: مؤمنین.
طهماسبی، سیامک؛ و غلامی، زینب (1398). نگرشی بر تربیت اسلامی‌کودکان پیش‏دبستانی. نشریۀ رشد آموزش پیش‏دبستانی، 12(41)، 4-36. قابل دسترسی در:
https://www.magiran.com/paper/2121790
عصاری، ابوالفضل (1395). اصول تربیت دینی فرزندان ازمنظر قرآن و روایات از بدو تولد تا هفت‏سالگی. نشریۀ پویش در آموزش علوم انسانی، 2(4)، 35-50. قابل دسترسی در:
https://ensani.ir/fa/article/466190
علم‏الهدی، جمیله (1383). جنسیت در تربیت اسلامی. فصلنامۀ پژوهش‌های تربیت اسلامی، 10(8)، 59-92. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage
علوی، علی‌عدنان (1399). اصول تربیت فرزندان در قرآن و حدیث. نشریۀ مطالعات قرآن و علوم، 4(6)، 89-128. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1810557
علیزاده، مژده (1398). اصول و روش‏های تربیتی حضرت ابراهیم (ع) در مواجهه با منکران توحید. فصلنامۀ علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 13(7)، 135-150. قابل دسترسی در:
https://esi.isu.ac.ir/article_75357.html
فراست‌خواه، مقصود (1403). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایۀ گراندد تئوری GTM (چاپ 14). تهران: آگاه.
قیصری گودرزی، کیومرث؛ و سلحشوری، احمد (1397). اصول تربیت توحیدی در دورۀ کودکی (مرحلۀ سیادت). پژوهش در مسائل تعلیم‏وتربیت اسلامی، 26(40 )، 5-37. قابل دسترسی در:
https://sid.ir/paper/243359/fa
کرسول، جان (1402). پویش کیفی و طرح پژوهش (حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، مترجمان). تهران: صفار.
کریمیان­پور، غفار؛ و احمدی، حمیرا (1393). تربیت دینی کودکان پیش‏دبستانی. رشد آموزش پیش‏دبستانی، 5(3)، 14-17. قابل دسترسی در:
https://www.magiran.com/paper/1248785
گریوانی، مسلم (1399). اصول و شیوه‏های تربیت توحیدی کودکان. قم: نشر جمال.
مصباح یزدی، محمدتقی (1386). معارف قرآن 1: خداشناسی. قم: مؤسسۀ در راه حق.
موحّدی پارسا، فاطمه؛ جاویدی کلاتۀ جعفرآبادی، طاهره؛ شعبانی ورکی، بختیار؛ و همت بناری، علی (1398). تربیت اخلاقی کودکان در دورۀ سیادت ازمنظر اندیشمندان اسلامی. فصلنامۀ تربیت اسلامی، 14(28)، 7-28. قابل دسترسی در:
https://www.sid.ir/paper/100688
مؤمنی راد، اکبر؛ علی‏آبادی، خدیجه؛ فردانش، هاشم؛ و مزینی، ناصر (1392). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج مقاله. اندازه‏گیری تربیتی، 4(14)، 187-222. قابل دسترسی در:
https://ensani.ir/fa/article/337701
مهدی‌زاده، حسین (1381). کاوشی در ریشۀ قرآنی واژۀ «تربیت» و پیامدهای معنایی آن. معرفت، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 11(59)، 104-110. قابل دسترسی در:
https://www.sid.ir/paper/456913
نوذری، محمود (1390). بررسی تحول ایمان به خدا در دورة کودکی، نوجوانی و آغاز جوانی: رویکردی روان‏شناختی- دینی. کودک، نوجوان و رسانه، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 2(5)، 146-174. قابل دسترسی در:
https://www.sid.ir/paper/260441/fa
نیکومنش، اصغر؛ ایزدى، مهشید؛ رفیعى شمس‌آبادى، حجت‏الله؛ و وکیلى، نجمه (1399). طراحى الگوى تربیت اعتقادى و اخلاقى کودک در دورة سیادت (هفت سال اول) براساس تعالیم اسلامى. بصیرت و تربیت اسلامی، 17(55)، 145-165. قابل دسترسی در:
https://www.sid.ir/paper/409539/fa
وجدانی، فاطمه؛ و آقایی، جواد (1396). نقش صبر مربّی در فرایند تربیت دینی و راهکارهای تقویت آن. نشریۀ پژوهشنامۀ اخلاق، 10(36)، 5-29. قابل دسترسی در:
https://akhlagh.maaref.ac.ir
همت بناری، علی (1397). الگوی تربیت فرزند برمبنای تحلیل و تفسیر سورۀ لقمان. نشریۀ آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، 4(2)، 41-60. قابل دسترسی در:
https://iued.ilam.ac.ir
یوسفی، مهری؛ فقانی، پروانه؛ اسماعیل‏نژاد، الهه؛ رئیسی، یاسمن؛ باشام، عابده؛ و حسین‌بر، زینب (1401). اهمیت تربیت مربّی در دورۀ پیش‌دبستانی و تأثیر آن در آموزش. همایش ملی تحقیقات میان‏رشته‌ای در مدیریت و علوم انسانی، 4(۴)، 812-820. قابل دسترسی در:
https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/1911713
Giorgi, A. (1989). One Type of Analysis of Descriptive Data: Procedures Involved in Following a Scientific Phenomenological Method. Journal of Methods, 1(3), 39-61.
Komariah, N.; and Nihayah, I. (2023). Improving the Personality Character of Students through Learning Islamic Religious Education. At-Tadzkir: Islamic Education Journal, 2(1), 65-77. DOI: https://doi.org/10.59373/attadzkir.v2i1.15.
Nurmaliyah, Y.; Aripin, S.; and Nurdiansyah, N. M. (2023). Curriculum: Implementation of Islamic Religious Education Learning in Schools for Children with Special Needs. International Journal of Islamic Thought and Humanities, 2(1), 124-138. DOI: https://doi.org/10.54298/ijith.v2i1.83.