عوامل و موانع"گرایش به تفکر" در قرآن کریم و دلالت‌های تربیتی آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران .

3 استادیار مرکز علم و فناوری تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران.

چکیده

ایجاد «گرایش به تفکر» رویکردی است که اخیراً برای پرورش تفکر در نظام­‌های آموزشی جهان موردِ­توجه قرار گرفته است؛ چرا­که صرفاً با آموزش «مهارت» اندیشیدن به فراگیران، نمی‌­توان اندیشه­‌ورز شدن آنها را تضمین کرد. از­آنجا­که گرایش فکری پدیدۀ فرهنگی است و از تعامل با باورها، ارزش و هنجارهای محیطی نشئت می­‌گیرد، توجه به عناصر فرهنگی در «گرایش به تفکر»، بسیار حائز اهمیت است؛ از­این­‌رو، هدف در پژوهش حاضر،  شناسایی عوامل و موانع گرایش به تفکر، براساس قرآن کریم و ارائۀ پیشنهاداتی برای نظام­‌های تربیتی، بود. برای این منظور 232 آیه که حیطۀ مفهومی و مضامین آنها نمایان‌گر موضوع تفکر در قرآن کریم بودند، شناسایی و موردِ­تحلیل قرار گرفتند. پس­‌از استخراج مفاهیم اولیه (28 مفهوم‌­پایه)، در­نهایت، 4 محور کلیدی برای عوامل و موانع «گرایش به تفکر»، از دیدگاه قرآن کریم، شناسایی شد. نتایج پژوهش حاضر، از نگاه قرآن کریم، بیانگر آن است که به جریان انداختن تفکر نیازمند عواملی چون منابع و موضوعاتی برای تفکر، روش مناسب، مصون‏‌سازی تفکر از عوامل بازدارنده (موانع) و تقویت و راهبری تفکر، از طریق عوامل تسهیل‌‏کننده، است. بر همین اساس، لازم است مربیان با ایفای نقش الگویی برای تفکرورزی، تهیه محتوای غنی و نافع، فراهم کردن فرصت­­‌ها و فعالیت­‌هایی برای تفکر و چالش­‌های فکری، فرضیه‌­آزمایی، گسترش ظرفیت درک شهودی و باطنی، تربیت اخلاقی و تهذیب نفس و زمینۀ گرایش به تفکر را در فراگیران فراهم ­نمایند.       

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن فارس، ابوالحسن احمد بن فارس بن زکریا (1404 ق). «معجم مقایبس اللغه»، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.
اخوان ملایری، جمیله(1398)، «تدوین بسته آموزشی تفکر انتقادی برای دوره کارشناسی براساس داستان‌ها و تمثیل‌های قرآن ‌کریم»، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی- دانشکده علوم انسانی، اراک.
بخشی زاده مقدم، محمدحسین، ؛ انصاریان، فهیمه؛ صمدی، معصومه (1402). "جایگاه پرورش تفکر مبتنی بر فلسفه تربیتی اسلام در رسانه تلویزیون". علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، (20)11، 132-99.
جوادی آملی، عبدالله (1387). «تفسیر انسان به انسان». قم: اسرا.
خمینی، روح الله (1391). «چهل حدیث»، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر امام خمینی (س).
سیف، علی اکبر (1387 ). «روانشناسی پرورشی». چاپ چهارم، تهران: طرح نو .
راغب اصفهانی، حسن بن محمد (1388). «ترجمه مفردات الفاظ القران»، مترجم: مصطفی رحیمی­نیا، تهران: سبحان.
عجم، علی اکبر و مباشری، زهرا (1398). "اثربخشی «قصه‌های قرآنی» بر «ذهنیت فلسفی» و «گرایش به تفکر انتقادی» دانش‌آموزان دختر پایه ششم ابتدایی"، روانشناسی، (25)12، 51-68.
صحرایی پاریزی، فاطمه (1399). «ارائه مؤلفه‌های تفکر انتقادی با توجه به تربیت آیه‌های مستخرج از سوره مبارکه بقره»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.
صداقت، مریم (1384). «بررسی مبانی و اصول پرورش تفکر در دانش­آموزان»، طرح پژوهشی جهاد دانشگاهی تهران.
صداقت، مریم (1393). «تفکر از چیستی تا آموزش»، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
صفایی حائری، علی (1393). «مسئولیت و سازندگی» (جلد اول)، قم: لیله القدر.
طباطبایی، سید محمدحسین (1385). «تفسیر المیزان»، سید محمد باقرموسوی همدانی، نرم افزار جامع تفاسیر قرآن کریم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
طبرسى، فضل‏بن حسن (1431). «مجمع‏البیان»، بیروت: دارالمعرفه، بى‏تا
مصباح یزدی، محمدتقی(1388). «انسان سازی در قرآن»، قم: موسسه امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمد تقی (1391). «تفکر در قرآن کریم»، سخنرانی در دفتر مقام معظم رهبری.
مطهّرى، مرتضى (1375). «انسان و ایمان»، جلد 2، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1385). «مجموعه آثار»، جلد 13، تهران: صدرا.
مکارم شیرازى، ناصر و دیگران (1376). «تفسیر نمونه»، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
Prkins, D.N., Tishman, S. (1998). Dispositionol aspect of intelligence.Retrieved January 20, 2007, from http://learnweb.harvard. Edu/ alps/thinking/ docs/Plymouth.htm.
Richhart, R. (2015). Cultivating a culture of thinking in museums Journal of in museum education,32(2), 137-154.
Richhart, R., & Prkins, D. N. (2000). life in the mindful classroom: Nurtureing the disposition of mindfulness ,Journal of social issues ,56(1), 27-47.
Richhart, R., & Prkins,D. N. (2008). Making thinking visible.Education leadership, 65(5), 57-61.