عوامل و موانع

رحیمی, اعظم; وجدانی, فاطمه; بیگدلی, محمدتقی

doi:10.30497/esi.2024.245595.1718

عوامل و موانع"گرایش به تفکر" در قرآن کریم و دلالت‌های تربیتی آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

² دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران .

³ استادیار مرکز علم و فناوری تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران.

10.30497/esi.2024.245595.1718

چکیده

ایجاد «گرایش به تفکر» رویکردی است که اخیراً برای پرورش تفکر در نظام‌های آموزشی جهان موردِتوجه قرار گرفته است؛ چراکه صرفاً با آموزش «مهارت» اندیشیدن به فراگیران، نمی‌توان اندیشه‌ورز شدن آنها را تضمین کرد. ازآنجاکه گرایش فکری پدیدۀ فرهنگی است و از تعامل با باورها، ارزش و هنجارهای محیطی نشئت می‌گیرد، توجه به عناصر فرهنگی در «گرایش به تفکر»، بسیار حائز اهمیت است؛ ازاین‌رو، هدف در پژوهش حاضر، شناسایی عوامل و موانع گرایش به تفکر، براساس قرآن کریم و ارائۀ پیشنهاداتی برای نظام‌های تربیتی، بود. برای این منظور 232 آیه که حیطۀ مفهومی و مضامین آنها نمایان‌گر موضوع تفکر در قرآن کریم بودند، شناسایی و موردِتحلیل قرار گرفتند. پس‌از استخراج مفاهیم اولیه (28 مفهوم‌پایه)، درنهایت، 4 محور کلیدی برای عوامل و موانع «گرایش به تفکر»، از دیدگاه قرآن کریم، شناسایی شد. نتایج پژوهش حاضر، از نگاه قرآن کریم، بیانگر آن است که به جریان انداختن تفکر نیازمند عواملی چون منابع و موضوعاتی برای تفکر، روش مناسب، مصون‏‌سازی تفکر از عوامل بازدارنده (موانع) و تقویت و راهبری تفکر، از طریق عوامل تسهیل‌‏کننده، است. بر همین اساس، لازم است مربیان با ایفای نقش الگویی برای تفکرورزی، تهیه محتوای غنی و نافع، فراهم کردن فرصت‌ها و فعالیت‌هایی برای تفکر و چالش‌های فکری، فرضیه‌آزمایی، گسترش ظرفیت درک شهودی و باطنی، تربیت اخلاقی و تهذیب نفس و زمینۀ گرایش به تفکر را در فراگیران فراهم نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

* علوم تربیتی - تعلیم و تربیت اسلامی

عنوان مقاله [English]

The Strengthening Factors and Obstacles of "Disposition to Think" in the Holy Quran and its Educational Implications

نویسندگان [English]

Azam Rahimi ¹
Fatemeh Vojdani ²
Mohammad taghi bigdeli ³

¹ MA in History and Philosophy of Education. Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

² Associate Professor of the Department of Islamic Thought, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

³ Assistant Professor of the Islamic Education and Training Science and Technology Center, Imam Hossein General University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Creating "disposition to thinking" is an approach that has recently been taken into consideration for cultivating thinking in the world's educational systems; because simply by teaching the "skill" of thinking to the learners, it is not possible to guarantee becoming a thinker. Since intellectual disposition is a cultural phenomenon and originates from interaction with environmental beliefs, values and norms, it is very important to pay attention to cultural elements in the disposition to think. Therefore, the research aim is to identify the strengthening factors and barriers to the disposition to think based on the Holy Qur'an, and as a result, some suggestions for educational systems. For this purpose, 232 verses whose conceptual scope and themes represented the topic of thinking in the Holy Quran were identified and analyzed. After extracting the basic concepts (28 basic concepts), finally, 4 key axes for the strengthening factors and barriers to the disposition to think from the perspective of the Holy Quran were obtained. The results of the present research, from the perspective of the Holy Quran, indicated that making thinking flow requires factors such as: sources and topics for thinking, appropriate methods, protecting thinking from inhibiting factors (obstacles) and strengthening and guiding thinking through facilitating factors. Based on this, it is necessary for educators to play the role of a model for thinking, providing rich and useful content, providing opportunities and activities for thinking and intellectual challenges, hypothesis testing, expanding the capacity of intuitive and esoteric understanding, moral education and refinement of the self can provide the students with a disposition to think.

کلیدواژه‌ها [English]

thinking
educational implications
disposition to think
Holy Quran

مراجع

قرآن کریم

ابن فارس، ابوالحسن احمد بن فارس بن زکریا (1404 ق). «معجم مقایبس اللغه»، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.

اخوان ملایری، جمیله(1398)، «تدوین بسته آموزشی تفکر انتقادی برای دوره کارشناسی براساس داستان‌ها و تمثیل‌های قرآن ‌کریم»، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی- دانشکده علوم انسانی، اراک.

بخشی زاده مقدم، محمدحسین، ؛ انصاریان، فهیمه؛ صمدی، معصومه (1402). "جایگاه پرورش تفکر مبتنی بر فلسفه تربیتی اسلام در رسانه تلویزیون". علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، (20)11، 132-99.

جوادی آملی، عبدالله (1387). «تفسیر انسان به انسان». قم: اسرا.

خمینی، روح الله (1391). «چهل حدیث»، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر امام خمینی (س).

سیف، علی اکبر (1387 ). «روانشناسی پرورشی». چاپ چهارم، تهران: طرح نو .

راغب اصفهانی، حسن بن محمد (1388). «ترجمه مفردات الفاظ القران»، مترجم: مصطفی رحیمینیا، تهران: سبحان.

عجم، علی اکبر و مباشری، زهرا (1398). "اثربخشی «قصه‌های قرآنی» بر «ذهنیت فلسفی» و «گرایش به تفکر انتقادی» دانش‌آموزان دختر پایه ششم ابتدایی"، روانشناسی، (25)12، 51-68.

صحرایی پاریزی، فاطمه (1399). «ارائه مؤلفه‌های تفکر انتقادی با توجه به تربیت آیه‌های مستخرج از سوره مبارکه بقره»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

صداقت، مریم (1384). «بررسی مبانی و اصول پرورش تفکر در دانشآموزان»، طرح پژوهشی جهاد دانشگاهی تهران.

صداقت، مریم (1393). «تفکر از چیستی تا آموزش»، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.

صفایی حائری، علی (1393). «مسئولیت و سازندگی» (جلد اول)، قم: لیله القدر.

طباطبایی، سید محمدحسین (1385). «تفسیر المیزان»، سید محمد باقرموسوی همدانی، نرم افزار جامع تفاسیر قرآن کریم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

طبرسى، فضل‏بن حسن (1431). «مجمع‏البیان»، بیروت: دارالمعرفه، بى‏تا

مصباح یزدی، محمدتقی(1388). «انسان سازی در قرآن»، قم: موسسه امام خمینی(ره).

مصباح یزدی، محمد تقی (1391). «تفکر در قرآن کریم»، سخنرانی در دفتر مقام معظم رهبری.

مطهّرى، مرتضى (1375). «انسان و ایمان»، جلد 2، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی (1385). «مجموعه آثار»، جلد 13، تهران: صدرا.

مکارم شیرازى، ناصر و دیگران (1376). «تفسیر نمونه»، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

Prkins, D.N., Tishman, S. (1998). Dispositionol aspect of intelligence.Retrieved January 20, 2007, from http://learnweb.harvard. Edu/ alps/thinking/ docs/Plymouth.htm.

Richhart, R. (2015). Cultivating a culture of thinking in museums Journal of in museum education,32(2), 137-154.

Richhart, R., & Prkins, D. N. (2000). life in the mindful classroom: Nurtureing the disposition of mindfulness ,Journal of social issues ,56(1), 27-47.

Richhart, R., & Prkins,D. N. (2008). Making thinking visible.Education leadership, 65(5), 57-61.