ویژگی های مربّی و متربی در برنامۀ درسی مبتنی‏ بر رهیافت حیات طیبه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه مدیریت و برنامه ‏ریزی آموزشی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 دکتری مطالعات برنامۀ درسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

براساس سند تحول بنیادین آموزش ‏وپرورش، نقش مربّی به‌عنوان هدایت‌کننده و اسوه‌ای امین و بصیر در فرایند تعلیم‌وتربیت، و مؤثرترین عامل در تحقق‏ یافتن مأموریت‌های نظام تعلیم‌وتربیت رسمی کشور اهمیت فراوان دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی های مربّی و متربی در رویکرد تعلیم ‏وتربیت مبتنی ‏بر حیات طیبه بوده و مطالعه با بهره‏ گیری از رویکرد پژوهش کیفی و روش تحلیل محتوای کیفی ازنوع استقرایی انجام شده است. در این پژوهش، متون اسلامی (قرآن، نهج البلاغه و صحیفۀ سجادیه) و همچنین اسناد بالادستی موردتوجه بوده و نمونه با استفاده از روش نمونه‏گیری هدفمند انتخاب شده است. برای اعتباریابی داده ‏های کیفی از معیار قابل قبول و معتبربودن استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می ‏دهد مربّی در برنامۀ درسی مبتنی ‏بر رویکرد حیات طیبه، نقش تسهیل گر، هدایت گر و روشنگر را در فرایند تعلیم ‏وتربیت ایفا می ‏کند و عامل و الگوی اخلاقی، معنوی، فکری، علمی و رفتاری به‏ شمار می­ آید. وی ارتباطاتی استعلایی و تعالی‏ بخش با متربیان دارد و از ویژگی محبوبیت و مقبولیت برخوردار است. مربّی کارگزار و اندیشه‏ ورز برای ارتقای صفات حرفه‏ای خود می ‏کوشد. از سوی دیگر، متربی، یادگیرندۀ فعال و اخلاق‏مدارِ دارای نیروی اختیار و مسئولیت‏ پذیر در فرایند تربیت قلمداد می­ شود. نتایج پژوهش بر ایجاد یک دیدگاه جامع و مبتنی ‏بر حیات طیبه درخصوص ویژگی­ های مربّی و متربی با توجه به نقش الگوییِ پیامبران و امامان در شکل‌دهی شخصیت و رفتار انسان‌ها تأکید می‏ کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Characteristics of the Educator and the Learner in a Curriculum Based on the Hayat Tayyibah Approach

نویسندگان [English]

  • rahmat marzoghi 1
  • farzane deimehkar haghighi 2
1 Professor, Department of Educational Management and Planning, Shiraz University, Shiraz, Iran (Corresponding author).
2 PhD in Curriculum Studies, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

According to the Fundamental Transformation Document, the role of the educator as a guide, a trustworthy and insightful exemplar in the process of education and upbringing, and the most influential element in realizing the missions of the country’s formal education system, holds significant importance. The purpose of the present study was to investigate the characteristics of the educator and the learner within the framework of an education and upbringing approach based on Hayat Tayyibah (Pure Life). The study was conducted using a qualitative research approach, employing an inductive qualitative content analysis method. In this research, Islamic texts (the Quran, Nahj al-Balaghah, and Sahifa Sajjadieh) as well as upstream policy documents were considered, with the sample selected through purposive sampling. To ensure the validity of the qualitative data, the criteria of acceptability and credibility were utilized. The findings of the study revealed that, in the curriculum based on the Hayat Tayyibah approach, the educator serves as a facilitator, guide, and illuminator of the education and upbringing process, recognized as a moral, spiritual, intellectual, scientific, and behavioral model and agent. The educator fosters transcendent and uplifting relationships with learners and is characterized by popularity and acceptability. As a reflective and thoughtful practitioner, the educator strives to enhance their professional qualities. On the other hand, the learner, as an active and ethically oriented individual, is identified as possessing agency and responsibility within the upbringing process. The research results emphasize the development of a comprehensive perspective rooted in Hayat Tayyibah regarding the characteristics of the educator and the learner, highlighting the exemplary role of prophets and imams in shaping human personality and behavior.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Teacher
  • Student
  • Curriculum
  • Hayat Tayyibah

مقالۀ پیشِ‏روی از رسالۀ دکتری با عنوان توسعۀ چارچوب برنامۀ درسی با رهیافت حیات طیبه در نظام تعلیم‏وتربیت استخراج شده است.

قرآن کریم (مهدی الهی قمشه‏ای، مترجم). قم: فاطمة الزهرا.
نهج البلاغه (1391). (محمد دشتی، مترجم). قم: آل علی (ع).
صحیفۀ سجادیه (1395). (حسین انصاریان، مترجم). مشهد: آستان قدس.
احمدآبادی، آرزو؛ آراسته، حمیدرضا؛ نوه‏ابراهیم، عبدالرحیم؛ و عباسیان، حسین (1400). سنجش وضعیت موجود نقش‏های پرورشی معلمان مدارس ابتدایی شهر تهران. توسعۀ حرفه‏ای معلم، 6(22)، 77-92.
احمدی سعدی، عباس (1384). درآمدی بر نظریۀ فطرت. پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، 3(1)، 173-193.
اسکندری، حسین (1393). بررسی اقتدار و مرجعیت مربّیان پرورشی به‏عنوان متولیان تربیت دینی. پنجمین همایش ملی انجمن فلسفۀ تعلیم‏وتربیت ایران (فلسفۀ تربیت دینی و تربیت اخلاقی)، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
امام‏جمعه، سید محمدرضا؛ و مهرمحمدی، محمود (1385). نقد و بررسی رویکردهای تدریس فکورانه به‏منظور ارائۀ برنامۀ درسی تربیت معلم فکور. مطالعات برنامۀ درسی، 1(3)، 30-66.
باقری، خسرو (1392). الگوی مطلوب آموزش‏وپرورش در جمهوری اسلامی. تهران: مدرسه.
باقری کراچی، امین؛ زارع شیبانی، کوروش؛ و ضیایی‏نژاد، پگاه (1402). چالش‌های آموزش اخلاق اسلامی به دانش‌آموزان در دورۀ ابتدایی. علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 11(23)، 67-93.
بصیری، بتول؛ نصر، احمدرضا؛ میرشاه‏جعفری، سید ابراهیم؛ و مهرمحمدی، محمود (1393). واکاوی و تبیین نیازهای فرهنگی, تربیتی و اجتماعی اعضای هیئت‏علمی دانشگاه فرهنگیان درراستای تحقق اهداف سند تحول بنیادین آموزش‏وپرورش درحوزۀ فرهنگ. دین و ارتباطات، 21(2)، 104-71.
بلیک مور، ساراجین؛ و فریث، یوتا (1394). مغر یادگیرنده: درس‏هایی برای آموزش‏وپرورش (سید کمال خرازی، مترجم). تهران: سمت.
جاویدان، لیدا؛ علی‏اسماعیلی، عبدالله؛ و شجاعی، علی‏اصغر (1397). تدوین الگوی ویژگی‏ها و شایستگی‏های معلمی براساس اسناد بالادستی آموزش‏وپرورش. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 12(ویژه‌نامه)، 1123-1136.
جوادی آملی، عبدالله (1378). فطرت در قرآن: تفسیر موضوعی قرآن کریم (جلد 12). قم: نشر اسراء.
حلاجی، محسن (1401). واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگی‌های معلم. مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، 11(2)، 221-246.
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش‏وپرورش (1390الف). سند برنامۀ درسی ملی جمهوری اسلامی ایران. تهران.
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش‏وپرورش (1390ب). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم‏وتربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران.
دیمه‏کار حقیقی، فرزانه (1401). توسعۀ چارچوب برنامۀ درسی مبتنی‏بر حیات طیبه در نظام تعلیم‏وتربیت عمومی. (رسالۀ دکتری). دانشگاه شیراز، فارس، ایران.
راسول، ویلیام جی.؛ و گریبر، جیم ام. (1396). مبانی آموزش مبتنی‏بر شایستگی (مرتضی طاهری، مترجم). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
رزی، جمال؛ و امام‏جمعه، سید محمدرضا (1393). معلم اثربخش، پدیده‏ای مغفول در بهبود کیفیت یاددهی- یادگیری دورۀ ابتدایی. نخستین همایش ملی علوم تربیتی و روان‏شناسی، مرودشت، شرکت اندیشه‏سازان مبتکر جوان.
رزی، جمال؛ امام‏جمعه، سید محمدرضا؛ و احمدی، غلام‏علی (1396). استخراج ابعاد معلمان اثربخش به‌منظور ارائۀ چهارچوب مفهومی آموزش و تربیت‌معلم اثربخش و اعتباربخشی آن. مطالعات سیاست‏گذاری تربیت معلم (پژوهش در تربیت معلم)، 1(1)، 13-46.
رستمی، الهه (1397). کارآمدی گروهی معلم، خودکارآیی معلم و رضایت شغلی او دربین معلمان زبان ایرانی: نقش واسطه‏ای تعهد حرفه‏ای معلم. (پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه کردستان، کردستان، ایران.
ستاری، علی (1397). اصول تربیت براساس مبانی انسان‏شناختی و ارزش‏شناختی حکمت متعالیه. فصلنامۀ تربیت اسلامی، 13(27)، 141-166.
شریعتمداری، علی (1388). اصول و فلسفۀ تعلیم‏وتربیت. تهران: امیرکبیر.
صحراکار، سهیلا؛ عباباف، زهره؛ و حسینی، سید محمدحسین (1396). مدل پذیرش نگرانی‏محور برای بررسی نگرانی معلمان و کارکنان آموزشی دربرابر تغییرات آموزشی. مجموعۀ مقالات همایش روان‏شناسی دانشگاه شیراز.
صفایی مقدّم، مسعود؛ رحمانی، بهاءالدین؛ پاک‏سرشت، محمدجعفر؛ و مرعشی، سید منصور (1395). مبانی و اصول اخلاق اسلامی: ارتباط معلم با دانش‏آموزان. پژوهشنامۀ مبانی تعلیم‏وتربیت، 6(1)، 23-45.
ضیایی‏مهر، علی؛ و حلاجی، محسن (1395). توصیف و تحلیل نظرات معلمان زن دورۀ دوم متوسطۀ آموزش‏وپرورش شهر تهران از نقش‏های تربیتی خود و میزان هم‏پوشانی آن با انتظارات برنامۀ درسی ملی. فصلنامۀ علمی- پژوهشی تعلیم‏وتربیت، ۳۲(۳)، ۳۳-۵۵.
طباطبایی، سید محمدحسین (1388). بررسی‏های اسلامی (جلد 2) (چاپ 2). قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
طهماسب‏زادۀ شیخلار، داود؛ و علم‏الهدی، جمیله (1398). ظرفیت‏های برنامۀ درسی در مواجهه با تعلیم آموزه‏های دینی با الهام از رویکرد زیبایی‏شناسی. علوم تربیتی ازدیدگاه اسلام، 7(12)، 5-24.
غفوری‏نژاد، محمد (1389). آیۀ فطرت و نظریۀ توحید و دین فطری: رهیافت تاریخی. نقد و نظر، 14(55)، 63-85.
فخیم‏پور، مریم سادات؛ شفیعی سروستانی، مریم؛ محمدی، مهدی؛ شمشیری، بابک؛ و جهانی، جعفر (1402). محتوای برنامۀ درسی آموزش شایستگی‌های دوست‏داشتنی‌ترین خویشتنِ معلمان: مطالعۀ فراترکیب. مطالعات برنامۀ درسی، 18(70)، 177-210.
فرمهینی فراهانی، محسن؛ حسینایی، فاطمه؛ عطایی، فاطمه؛ و مهدوی، مرضیه (1393). بازنمایی: بررسی نقش معلم در تربیت دینی دانش‏آموزان براساس آموزه‏های اسلامی. پنجمین همایش ملی انجمن فلسفۀ تعلیم‏وتربیت ایران (فلسفۀ تربیت دینی و تربیت اخلاقی)، دانشگاه باهنر کرمان.
فروغی ابری، احمدعلی؛ سلیمی، قربان‏علی؛ و گودرزی، اکرم (1386). مبانی نظری و اصول مدیریت با نگرش نوین. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی.
گل‏صنم‏لو، محمد؛ نعیمی، ابراهیم؛ خورسندی طاسکوه، علی؛ و شریعتی، سید صدرالدین (1400). طراحی الگوی معلم خوب با تکیه بر سند تحول بنیادین آموزش‏وپرورش. مطالعات راهبردی بسیج، 24(90)، 179-222.
گوتک، جرالد ال. (1401). مکاتب فلسفی و آرای تربیتی (محمدجعفر پاک‏سرشت، مترجم). تهران: سمت.
مرزوقی، رحمت‏الله (1400). پارادایم­های علم و نظر در برنامۀ درسی: تحلیلی بر فلسفه و نظریه‏پردازی در رشتۀ مطالعات برنامۀ درسی. تهران: آوای نور.
مرزوقی، رحمت‏الله (1403). مبانی نظری تعلیم‏وتربیت اسلامی. شیراز: علوم انسانی اسلامی.
مطهری، مرتضی (1373). فطرت. تهران: نشر صدرا.
معین، محمد (1399). فرهنگ معین (چاپ 3). تهران: زرین.
مهدوی هزاره، منصوره؛ ملکی، حسن؛ مهرمحمدی، محمود؛ و عباس‏پور، عباس (1395). حیات طیبه، چشم‏اندازی برای تربیت کودکان: ارائۀ چارچوب مفهومی برای تبیین ویژگی‏های معلم دورۀ ابتدایی. پژوهش در مسائل تعلیم‏وتربیت اسلامی، 24(30)، 139-167.
مهرمحمدی، محمود (1401). بازاندیشی فرایند یاددهی- یادگیری (چاپ 5). تهران: مدرسه.
یوسف‏زاده، محمدرضا؛ محبی، علی؛ و شاه‏مرادی، مرتضی (1395). تدریس کیفی در آموزش عالی. تهران: دانشگاه علوم انتظامی.
Altan, S.; Lane, J. F.; and Dottin, E. (2019). Using Habits of Mind, Intelligent Behaviors, and Educational Theories to Create a Conceptual Framework for Developing Effective Teaching Dispositions. Journal of Teacher Education, 70(2), 169-183.
Elo, S.; and Kyngäs, H. (2008). The Qualitative Content Analysis Process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107-115.
Humphrey, S. (2016). Academic Literacies in the Middle Years: A Framework for Enhancing Teacher Knowledge and Student Achievement. Routledge.
Kim, S.; Raza, M.; and Seidman, E. (2019). Improving 21st-Century Teaching Skills: The Key to Effective 21st-Century Learners. Research in Comparative and International Education, 14(1), 99-117.
Lancaster, I. (2018). 8 Characteristic of a Great Teacher. Retrieved from: https://www.teachthought.com/pedagogy/8-characteristics-of-a-great-teacher/.
Lungu, M. (2016). The Characteristics of the Model Teacher in the Present Society. Educația Plus, 15(1), 157-169.
McKnight, K. (2015). What Makes an Effective Teacher?. George Mason University. Retrieved from: https://www.pearson.com.
Roehrig, G. H.; Kruse, R. A.; and Kern, A. (2007). Teacher and School Characteristics and Their Influence on Curriculum Implementation. Journal of Research in Science Teaching, 44(7), 883-907.
Saleemi, A. R. (2018). Qualities of a Good Teacher. University of Engineering and Technology, Lahore.
Sheppard, M.; and Levy, S. A. (2019). Emotions and Teacher Decision-Making: An Analysis of Social Studies Teachers’ Perspectives. Teaching and Teacher Education, 77, 193-203.
 
 
  • تاریخ دریافت: 20 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 24 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 20 خرداد 1404
  • تاریخ اولین انتشار: 20 خرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 01 تیر 1404