نقش آموزه‌های دینی در تربیت شهروندی دانش‌آموزان: تبیین دیدگاه معلمان و متخصصان تعلیم‌وتربیت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، آموزش ابتدایی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 استاد گروه مبانی تعلیم‌وتربیت، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

3 دانشیار گروه مبانی تعلیم‌وتربیت، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

10.30497/esi.2024.246364.1782

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین دیدگاه معلمان ابتدایی و متخصصان ­تعلیم­‌و­تربیت از نقش آموزه‌­های دینی در تربیت­ شهروندی دانش‌­آموزان در سال تحصیلی 1401-1402، بود. رویکرد پژوهش کیفی به شیوۀ تحلیل مضمون بود. مشارکت­‌کنندگان پژوهش معلمان دورۀ ابتدایی شهرستان مرودشت و متخصصان تعلیم‌­وتربیت دانشگاه شیراز بودند که ­به­‌صورت هدفمند (14 معلم ابتدایی و 6 متخصص تعلیم­‌و­تربیت)، با شیوۀ معیار اشباع نظری انتخاب شدند. ابزار پژوهش مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته بود. روش تجزیه­‌و­تحلیل داده‌ها، تحلیل مضامین اتراید­ـ استرلینگ (2001) بود که منجر به شناسایی مضامین فراگیر، سازمان­‌دهنده و پایه شد. اعتبار یافته‌ها از روش ساخت مسیر ممیزی و مطابقت دادن با اعضا به دست آمد. نتایج به دست آمده از مصاحبه­‌ها شامل 124 مضمون پایه، از­جمله ارتقا امیدواری، امانت­داری، رازداری، پرهیز از قضاوت عجولانه، احترام و ادب، حفظ محیط زیست، رعایت قوانین کشور،  امربه‌­معروف و نهی‌­از­منکر، توجه به سلامت روح و جسم و شش مضمون سازمان­‌دهندۀ بُعد اول شامل «اعتقادی­‌ـ اخلاقی»، «اجتماعی‌­ـ سیاسی»، «اقتصادی‌­ـ حرفه‌­ای»، «زیبایی­‌شناختی‌­ـ هنری»، «زیستی‌­ـ بدنی» و «علمی‌­ـ فناورانه» متناسب با ساحت‌­های سند تحول بنیادین و 18 مضمون سازمان­‌دهندۀ بُعد دوم برمبنای طبقه‌­بندی هر ساحت در سه بُعد «شناختی»، «عاطفی» و «رفتاری» و درنهایت، یک مضمون فراگیر باعنوان دین و شهروندی بود. نتایج به دست آمده در خصوص نقش دین در تربیت شهروندی، حاکی از نگاه جامع و عمیق آموزه‌­های دینی در چگونگی تربیت شهروندی در ابعاد فردی­‌ـ اجتماعی بود که باید موردِ­توجه متخصصان، معلمان، برنامه­‌ریزان و والدین قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی زمانی، زهرا؛ گودرزی، اکرم و دیالمه، نیکو (1398). مرور سیستماتیک عوامل مؤثر بر مسئولیت‌­پذیری دانش­‌آموزان با تأکید بر نقش مدرسه. علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 7 (13 )، 23-57.
استواربکیانی، سارا؛ البرزی، محبوبه وخوشبخت، فریبا (1402). تحلیل مؤلفه­‌های تربیت شهروندی در انیمیشن‌های کودکان: مطالعه کیفی. فصلنامۀ علمی رسانه‌های دیداری و شنیداری, 17 (45)، 3-25.
امامی میبدی، سید منصور و اشتری مهرجردی، اباذر.(1398). دین و تحقق رفتار شهروندی سازمانی: مورد مطالعه، دانشجویان دانشگاه فرهنگیان. فصلنامۀ مطالعات میان­‌رشته‌­ای در علوم انسانی، 3 (11)، 31-47.
امیری، محمد؛ کریمی، محمدرضا و خدامی، علیرضا (1399). تبیین جامعه­‌شناختی رابطۀ الگوهای دینداری و متغیرهای جمعیتی با رواداری اجتماعی (مورد مطالعه: قومیت­‌های ساکن در شهرستان کازرون). فصلنامۀ اسلام و مطالعات اجتماعی، 8 (3)، 183-221.
البرزی، محبوبه؛ امیری، زهرا و خوشبخت، فریبا (1402). نقش فضای مجازی در تربیت شهروندی دانش آموزان مقطع ابتدایی: یک مطالعه ترکیبی. فصلنامۀ فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی،  4 (13)، 5-33.
بناهان قمی، مریم و فخار، فائزه (1402). نقش بازی‌های گروهی در ارتقاء فرهنگ شهروندی، مبتنی بر اصول تربیت اجتماعی اسلامی؛ مطالعه موردی: بازی شهروند و مافیا،  علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 11 (23)، 95-124.
حریری، نجلا  و سید وکیلی، ریحانه (1393). تأثیر آموزه­‌های دینی بر امانتداری و رعایت ضوابط و مقررات مطالعه موردی: حفظ و صیانت از منابع اطلاعاتی و رعایت ضوابط کتابخانه. فصلنامۀ علمی پژوهشنامۀ تربیتی دانشگاه آزاد واحد بجنورد، 9 (38)، 1-25.
خلیل خانی، وحیدرضا؛ ناطقی، فائزه و رحیمی، عبداله (1398). طراحی الگوی برنامۀ درسی تربیت اخلاقی در آموزش ابتدایی بر مبنای آموزه­های اخلاقی قرآن کریم بر اساس تفسیر المیزان. قرآن و طب، 4 (2)، 118-124.
رجب­نژاد، محمدرضا؛ حاجی، یحیی؛ طالب، امیر مهدی و رجب­نژاد، سعید (1390). بررسی سبک زندگی اسلامی از منظر «حیات طیبه» در قرآن. مجلۀ سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت،  1، 1-9.
رشید­پور، رکسانا؛ سرمدی، محمدرضا؛ مشهدی میقانی، ژیلا و ناطقی، فائزه (1398). تحلیل تطبیقی تربیت شهروندی از دیدگاه دریدا و فوکو: توصیه هایی برای فیلسوفان تربیتی ایران. فصلنامۀ ایرانی آموزش و پرورش تطبیقی، 4 (2)، 407-424.
رضایی، یوکابد (1400). تأثیر دینداری در جلوگیری از ارتکاب جرم و بزهکاری در نوجوانان. فصلنامۀ علمی رهیافت های نوین در مطالعات اسلامی، 6 (3)، 253-290.
شیرعلیزاده، حسن؛ عظیمی، لیلا و رسول­‌زاده اقدم، صمد (1393). بررسی جامعه­شناختی رابطه بین دینداری با آشنایی به حقوق شهروندی (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خلخال). نشر مطالعات علوم اجتماعی ایران، 11 (41)، 55-66.
غلامی، سمیه و مشهدی زاده، محبوبه (1399). اثربخشی آموزش مهارت‌های شهروندی مبتنی بر رسالۀ حقوق امام سجاد(ع) بر آگاهی از حقوق شهروندی و عمل به آن در دانش‌آموزان متوسطۀ اول، مسائل کاربردی تعلیم‌­و­تربیت اسلامی، 5 (2)، 69-94.
قاسم‌­پور خوشرودی، احترام و قاسم‌­پور خوشرودی، عرفانه (1392). جایگاه تربیت شهروندی اسلامی در تحول نظام آموزش‌­و­پرورش. چهارمین همایش انجمن فلسفۀ تعلیم­‌و­تربیت در ایران، مبانی فلسفی تحول در نظام آموزش­‌و­پرورش ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.
کجباف، محمدباقر؛ سجادیان، پریناز؛ کاویانی، محمد و انوری، حسن (1390). رابطۀ سبک زندگی اسلامی با شادکامی در رضایت از زندگی دانشجویان شهر اصفهان. روانشناسی و دین، 16 (4)، 61-74.
کرمی، ناصر؛ کچوئیان، جوادی رضا؛ قدمی، مجید و محبی، علی (1400). طراحی الگوی تربیت شهروندی برای دانش‌­آموزان دورۀ ابتدایی، برآمده از مؤلفه­های مکتب اسلام. مسائل کاربردی تعلیم‌­و­تربیت اسلامی، 6 (4)، 31-52.
گودرزی، اکرم (1400). بررسی موانع آزادی انسان از منظر قرآن کریم. فصلنامۀ قرآن و علوم اجتماعی، 1 (4)، 29-56.
گودرزی، اکرم و افضلی قادی، منا (1400). بایسته­‌های مدیریت شایعات در روابط سازمانی از منظر قرآن کریم. دین و ارتباطات، 28، 329-367.
گودرزی، اکرم؛ دیالمه، نیکو و احمدی زمانی، زهرا (1398). تبیین عوامل مؤثر بر مسئولیت­پذیری دانش‌­آموزان بر اساس رسالۀ حقوق امام سجاد(ع) با تأکید بر نقش مدرسه. مسائل کاربردی تعلیم­‌و­تربیت اسلامی، 4 (2 (11)، 65-98.
میرزامحمدی، محمدحسن؛ فرمیهنی‌­فراهانی، محسن و اسفندیاری، سهیلا (1390). بررسی نقش آموزه­های دینی در سلامت فردی و اجتماعی، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 15 (2)، 20-45.
نصری، عبدالله (1399). انتظار بشر از دین (بررسی دیدگاه‌ها در دین‌شناسی معاصر (چاپ هشتم). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نورمحمدی، غلامرضا (1400). نقش معنویت دینی بر سلامت جسمی. قرآن و طب، 4 (6)، 62-71.
یوسف­‌زاده محمد رضا  و شاه­مرادی مرتضی (1399). ارائه مدل برنامه درسی تربیت سیاسی بر اساس ساحت تربیت اجتماعی­ـ سیاسی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش برای دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ اول، مسائل کاربردی تعلیم­ و­تربیت اسلامی، 5 (1)، 173-206.
Anderson, K. D.; Knoll, B.; Tyra, E. (2020). Deepening Convictions: Religious Identity and Off-Campus Study, The Interdisciplinary Journal of Study Abroad, 32(1), 119-147.
Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative Research, 1, 3, 385-405.
Azizah, N. (2022). Implementing the Value of Character Education in Islamic Religious Education in State Elementary School (SDN) Ciranjang 02 Cianjur, International Journal of Science and Society, 4(2), 118-127.
Cassin, B.; Brault, P. A.; Diagne, S. B. (2016). Nostalgia: when are we ever at home?. Fordham University Press.
Dami, Z. A.; Purwanto, F.; Sudarmanto, G.; Wulandari, R. (2020). The Effect of Religiosity on Organizational Citizenship Behaviour with Gender, Age, and Working Period as Moderators Variable, International Journal of Instruction, 13(4), 231-246.
Daulay, R. F.; Murtadho, W.; Al Farabi, M.; Tanjung, Z. (2022). Islam as a Religion, Civilization and Science, Budapest International Research and Critics Institute (BIRCI-Journal): Humanities and Social Sciences, 5(3).
Diyora, N. (2022). Some methodological aspects of the formation of a culture of interpersonal relationships in primary school students, Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(3), 803-806.
Kholmatova, Z. A. (2022). Forming a Culture of Dialogue-Based Relationships in Primary School Students is a Social Pedagogical Necessity, Middle European Scientific Bulletin, 22, 288-291.
Lincoln, YS. & Guba, EG. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Vrublevskaya, P.; Moberg, M.; Sztajer, S. (2022). The Role of Religion in Society and Public Life: Perspectives Among Young Adults in Post-Communist Russia and Poland, In The Diversity Of Worldviews Among Young Adults, 285-301. Springer, Cham.
Wang, Q. (2022). Role of Religion in the Occurrence of and Resolution to Civil Disputes, Sociology of Law, 27–36. Springer, Singapore.