چالش‌های فهماندن مفهوم خدا و رابطه انسان با طبیعت مبتنی‌بر تجربه زیسته معلمان دوره ابتدایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم وتربیت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه تعلیم وتربیت ، دانشگاه خوارزمی ، تهران ، ایران ( نویسنده مسئول ) .

3 دانشیار گروه فلسفه تعلیم وتربیت، دانشگاه خوارزمی، تهران ، ایران.

10.30497/esi.2025.247919.1914

چکیده

پژوهش در راستای تحلیل چالش‌های فهماندن مفهوم خدا و رابطه انسان با طبیعت مبتنی‌بر تجربه زیسته معلمان دوره ابتدایی انجام شده است؛ در این راستا، تحقیق پیش‌رو از نوع کیفی است و با روش پدیدارشناسی تفسیری انجام شده است. جامعه و نمونه پژوهش، معلمان باتجربه در استان تهران و کرج‌اند که براساس نمونه‌گیریِ هدفمند، و از نمونه‌گیریِ در دسترس انتخاب شدند و داده‌های نمونه‌گیری در دوازده نفر به اشباع نظری رسید. داده‌ها با روش تحلیل مضمون و با کمک نرم‌افزار MAXQDA تحلیل شد. درخصوص این سؤال که معلمان باتجربه با چه چالش‌هایی برای آموزش مفهوم خدا به دانش‌آموزان ابتدایی مواجه‌اند؟ هفت مضمون سازمان‌دهنده وجود دارد که عبارت‌اند از: نبود تناسب آموزش مفهوم خدا با سطح آگاهی و سن دانش‌آموزان، ایجاد ترس بی‌مورد توسط برخی از معلمان از خدا در بین دانش‌آموزان، برخورد نامناسب والدین نسبت به سؤالات تکراری دانش‌آموزان درمورد خدا، سخت‌گیری معلمان و رفتار نادرست آنها، بی‌اعتقادی برخی از خانواده‌ها نسبت به دین و...، معلمان ناکارآمد و گرایش به روش‌های آموزشی مستقیم و یک‌سویه در انتقال مفاهیم دینی شناسایی شدن. سپس درخصوص سؤال دیگر پژوهش، یعنی معلمان با چه چالش‌های درخصوص تفهیم آموزش رابطه انسان با خدا و طبیعت به دانش‌آموزان مواجه‌اند، چهار مضمون سازمان‌دهنده شامل محدودیت‌های مالی و فرهنگی مدارس و خانواده، نبود تمرکز بر تجربیات ملموس کودکان، غفلت از فرایند تأمل و درون‌اندیشی در آموزش طبیعت‌محور و کاستی در بهره‌گیری از رسانه‌ها و ابزارهای آموزشی طبیعت‌محور استخراج شد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که معلمان دوره ابتدایی با چالش‌های متعددی در آموزش مفهوم خدا و رابطه انسان با طبیعت مواجه‌اند که عمدتاً ناشی از نبود تناسب محتوای آموزشی با سطح شناختی کودکان، روش‌های تدریس نامناسب و محدودیت‌های محیطی و نیز ناکارآمدی برخی از معلمان درخصوص آموزش مفهوم خدا به دانش‌آموزان ابتدایی است. بازنگری در شیوه‌های آموزشی و نیز متناسب ساختن محتوای درسی باتوجه‌به تجربیات زیستی کودکان و همچنین بازآموزی معلمان برای غلبه بر این چالش‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم نسترن علی‌زاده در رشته فلسفه تعلیم وتربیت در دانشگاه خوارزمی است که به روش کیفی و با روش تجربه زیسته انجام شده است.

  • آیریس، یاب (1396). کلیدهای آموختن خدا به کودک. (مسعود حاجی‌زاده، مترجم)، تهران: نشر صابرین.

    احمدی کلاته‌خونی، بی‌بی مرضیه؛ و خواجوی راد، ابوالفضل (1393)، خشت اول؛ روش‌های خلاق آموزش مفاهیم دینی به کودکان. تهران: انتشارات ضریح آفتاب.

    اخوی، ابراهیم (1392). بایسته‌های انتقال مفهوم خدا به کودکان در رسانه ملی. تهران: اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه.

    اشرفی سلطان احمدی، زینب؛ کیهان، جواد؛ ملکی آوارسین، صادق؛ و یاری حاج عطالو، جهانگیر. (1400). طراحی الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت دینی در دوره پیش‌دبستانی. مسائل کاربردی تعلیم‌وتربیت اسلامی، 6 (1)، 7-31.

    باهنر، ناصر. (1390). آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.

    پایدارفرد، آرزو؛ و شفیعی، فاطمه (1398). نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان و نوجوانان. فصلنامه تربیت اسلامی، 29 (14)، 55-31.

    تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غررالحکم و درر الکلم. قم: نشر دارالحدیث.

    جلائی نوبری، فاضل؛ و جلائی نوبری، حسین (1401). روش‌های یاددهی خداباوری نهاد خانواده به کودکان. مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، 5(55).

    جوکار، میثم (1402). مطالعه و بررسی اهمیت آموزش مفاهیم دینی به کودکان. پنجمین همایش ملی پژوهش‌های حرفه‌ای در روانشناسی و مشاوره با رویکرد از نگاه معلم حوزه علمیه محمدیه، فیروزآباد.

    حیدری، آذر؛ و بیابانی، زهرا (1392). چگونگی بیان مفهوم خدا برای کودکان 3 تا6 سال و شیوه پاسخ‌گویی به پرسش‌های کودکان درمورد خدا. مجله کودک، نوجوان و رسانه، 2(7)، 55-75.

    خادمی، عزت (1370). درک کودکان دبستانی از مفاهیم دینی. فصلنامه تعلیم و تربیت، پاییز و زمستان (27)، 93-115.

    زرسازان، عاطفه (1396)، واکاوی مؤلفه‌های تعلیم در تبیین آموزه‌های وحی در سیره رضوی، فصلنامه فرهنگ رضوی، 18 (5)، 95-63.

    سجادی، سید نسرین (1388). آموزش مفاهیم اخلاقی به کودکان. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

    صالحی، اکبر؛ و حسنی، شهربانو (1396). تبیین پدیدارنگاری فلسفه تربیتی عبادت (نماز) از دیدگاه معلمان و اولیای دانش‌آموزان، دوفصلنامه علمی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، دانشگاه، امام صادق، 5(8)، دانشگاه امام صادق. 59-79.

    طباطبایی، سید محمدحسین (1374).تفسیر المیزان. (سید محمدباقر موسوی همدانی، مترجم) (ج1)، قم: انتشارات اسلامی.

    عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ و شیخ‌زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین. اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، 198-151

    فیض‌اللهی، محمد (1401). درک کودکان مقطع ابتدایی از خداوند در مسیر آموزش با توجه به نظریه پیاژه. پژوهشنامه فلسفه دین. 20 (1)، 173-180.

    کرسول، جان (1402). پویش کیفی وطرح پژوهش، (روایت پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده بنیاد و...) (حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی، مترجمان) (ویراست 2)، تهران: انتشارات صفار.

    کردی، سید بهاره؛ و فرقانی اوزرودی، محمدباقر (1400). امکان‌پذیری آموزش مفهوم خدا به دانش‌آموزان پسر مقطع ابتدایی شهرستان بابل. پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، 1 (2)، 7-23.

    کریمیان، عباس؛ موسوی مهر، سید محمد؛ و باقرزاده، اصغر (1400). شیوه‌های تقویت خداباوری کودک در تلویزیون، فصلنامه علمی رسانه دیداری شنیداری، دوره پیاپی (40)، 29-5.

    مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه (جلد 16)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    محمدی ری‌شهری، محمد (1389). منتخب میزان الحکمه، (حمیدرضا شیخی، مترجم)، قم: مؤسسه انتشاراتی دارالحدیث.

    مکیلانی، حسین؛ درانی، کمال؛ و صالحی، کیوان (1397). تحلیل پدیدارشناسانه باورهای دینی دانش‌آموزان و ارائه راهکارهایی برای کاهش چالش‌ها و آسیب‌های موجود. دو فصلنامه علمی-پژوهشی دین و ارتباطات، 25(1)، 157-192.

    نوروزی، مرسده؛ و سپهریان آذر، فیروزه (1395). مقایسه نظریه ذهن، مفهوم خدا و مفهوم میهن در بین کودکان دارای سبک‌های فرزندپروری متفاوت، فصلنامه شناخت اجتماعی، دوره 5 (1)، 83-99.

    نوذری، محمود (1404). ارزیابی کارآمدی نظری‌های فطری آموزش دین در سامان بخشی به فرایند تربیت دینی در نظام تعلیم و تربیت رسمی. فصلنامه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، دانشگاه امام صادق، 13(28)، 43-67.

     

    • Conroy, J. C., Lundie, D., Davis, R. A., Baumfield, V., Barnes, L. P., Gallagher, T., & Wenell, K. J. (2015). Does religious education work? A multi-dimensional investigation. London: Bloomsbury.
    • Moustakas,C(1994). phenomenological research methods, Thousand Oaks.CA: sage.
    • van Manen, Max (2016) Researching Lived Experience Second Edition < Routlege , Taylor & FrancisGrop: London and New York.